Apollo 11- Buzz Aldrin : ...तर आल्ड्रिन चंद्रावर उतरणारा पहिला मानव ठरला असता

अमेरिकेसाठी  १६ जुलै १९६९ हा महत्वाचा दिवस ठरला. याच दिवशी अमेरिकेच्या फ्लोरिडातील केप कॅन्व्हेरल येथील हवाई दलाच्या तळावरून नील आर्मस्ट्राँग, एड्विन (बझ) ऑल्ड्रिन आणि मायकेल कॉलिन्स या तीन अंतराळवीरांनी ‘अपोलो-११’ यानातून चंद्राकडे झेप घेतली. तीन दिवसांनंतर म्हणजे १९ जुलै रोजी चंद्राभोवतीच्या १०० कि.मी.च्या कक्षेत ठरल्याप्रमाणे यान भ्रमण करू लागले. आता चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरण्याचे आव्हान होते.

२० जुलै रोजी (भारतीय वेळेनुसार २१ जुलै) चंद्राला दहावी परिक्रमा केल्यानंतर यानाचा चालक नील आर्मस्ट्रॉंगने अपोलो यानाचा (कोलंबिया) दरवाजा उघडला आणि एका बोगद्यातून ईगल या त्याला जोडलेल्या छोट्या यानात जाऊन पोहोचला. त्याच्या आदल्या दिवशीही त्याने इगलमध्ये जाऊन तेथील सर्व यंत्रे योग्य काम करतात की नाही हे पाहिले होते. इगलचे पोटात घेतलेले पाय उघडतात की नाही याचीही त्याने चाचणी घेतली होती. कारण प्रत्यक्ष हेच यान चंद्रावर उतरणार होते. नीलनंतर आल्ड्रिन इगलमध्ये आला. तिसरा अंतराळवीर मायकल कॉलिन्स मात्र यानातच राहिला.

तिसरा अंतराळवीर कॉलिन्स हा कोलंबियामध्येच थांबून पृथ्वीप्रदक्षिणा करीत राहिला. दोन तास नऊ मिनिटांनी ‘ईगल’चंद्रावरील ‘सी ऑफ ट्रँक्विलिटी’या पूर्वनियोजित जागेवर अलगद उतरले तेव्हा अवघे २५ सेकंदांचे इंधन त्यात शिल्लक राहिले होते. म्हणजे चंद्रावर उतरायला त्यांना अर्ध्या मिनिटाचा उशीर झाला असता, तरी ‘ईगल’ चंद्रावर आदळून अंतराळवीरांचा अंत झाला असता.

One small step for man ‘माणसाचे एक छोटे पाऊल…..

दरम्यान, सायंकाळी साडेसहा ते रात्री अकरापर्यंत आल्ड्रिनने यानाची संपूर्ण चाचणी घेतली. अपोलोच्या साथीनेच चंद्राभोवती प्रदक्षिणा घालत राहिले. अकरा वाजून सतरा मिनिटांनी इगल अपोलोपासून वेगळे झाले. हे यान वेगळे झाल्यानंतर आर्मस्ट्रॉंगने गरूडाला (इगल) पंख फुटले, असा संदेश पृथ्वीवर पाठविला. ‘ईगल’चा दरवाजा उघडून शिडीच्या नऊ पायऱ्या उतरून नील आर्मस्ट्राँग चंद्राच्या भूमीवर उतरले.

पृथ्वीवासीय मानवाचे ते चंद्रावरचे पहिले पाऊल ठरले. आर्मस्ट्राँग यांचे उद्गार होते : ‘माणसाचे एक छोटे पाऊल.. पण मानवजातीची एक प्रचंड झेप!’ (One small step for man, one giant leap for mankind.) हे त्यांचे उद्गार अवकाश इतिहासात अजरामर झाले आहेत. आर्मस्ट्राँग हे दोन तास ३२ मिनिटे, आणि आल्ड्रिन हे दोन तास १७ मिनिटे चंद्रावर होते. त्यांनी अमेरिकेचा ध्वज तिथे फडकावला. या काळात त्यांनी माती अन्य घटकांची चाचपणी केली. त्यावेळी ‘ह्यूस्टन, ट्रँक्विलिटी बेस हिअर, ईगल हॅज लॅन्डेड’ हा चंद्रावरून आलेला संदेश जगभर दूरचित्रवाणी आणि रेडिओवरून दिला गेला आणि इतिहास घडला. २० जुलै १९६९ रोजी अमेरिकेचे अपोलो ११ हे अंतराळयान चंद्रावर उतरलं आणि हा ऐतिहासिक क्षण साऱ्या जगाने आपल्या टिव्हीवर बघितला. मानवाचे हे अवकाशारोहण जगातील दोन दशलक्ष लोकांनी टीव्हीद्वारे पाहून डोळ्यात साठवून ठेवले.

अपोलोच्या एकूण अवकाश मोहिमेसाठी जवळजवळ ३० अब्ज डॉलर खर्च आला. चंद्राची वारी केलेल्या अंतराळवीरांनी सुमारे ३६५ किलो वजनाचे चंद्रावरील मातीचे आणि खडकांचे नमुने पृथ्वीवर आणले. अनेक देशांच्या वस्तुसंग्रहालयांना तसेच वैज्ञानिक प्रयोगशाळांना अभ्यासासाठी आणि लोकांच्या जिज्ञासापूर्तीसाठी त्यातले काही तुकडे भेट म्हणून देण्यात आले. अमेरिकेच्या ‘अपोलो’नंतरच्या अवकाश मोहिमेसाठी – म्हणजे ‘स्कायलॅब’या अवकाशस्थानकासाठी (स्पेस स्टेशन) अपोलो यानाकरिता विकसित केलेल्या घटकांचा मोठ्या प्रमाणात उपयोग झाला.

Apollo 11- Buzz Aldrin : मोहिमेला अपोलो नाव कसं पडलं….

अपोलो-११ या यानाने नील आर्मस्ट्रॉंग आणि एडविन आल्ड्रिन चंद्रावर उतरले. त्यांच्या रूपाने पहिल्यांदाच चंद्रावर मानवी पाऊल पडले. या मोहिमेपूर्वी चंद्रासारखा पृष्ठभाग असलेल्या अमेरिकेतील अरिझोना उल्कापात विवर, सनसेट विवर येथे चांद्रवीरांनी सराव केला होता. ग्रीक पुराणातील प्रकाशाची देवता असलेल्या झिअसच्या पुत्राचे नाव अपोलो होते त्यावरून या मोहिमेला अपोलो असे नाव देण्यात आले होते.

Apollo 11- Buzz Aldrin : मोहीम अवघ्या पाच दिवसात पूर्ण…

चंद्राचा प्रवास करायचा तर ती मरणयात्राच होती. चंद्र पृथ्वीपासून किती दूर आहे? तर ३ लाख ८४ हजार किलोमीटर अंतरावर आहे. हा प्रवास त्या तीन चांद्रवीरांनी अवघ्या पाच दिवसांत पूर्ण केला. गणित मांडून पाहा, चांद्रयान किती वेगाने गेले असेल? जेव्हा ते चांद्रवीर चंद्रावर उतरले तेव्हा ते चंद्रावर स्थिरपणे चालू शकत नव्हते.

ते चंद्रावर अडीच तास होते. त्या काळात ते चंद्रावर जणू उडय़ा मारतच चालत होते. कारण चंद्रावर गुरुत्वाकर्षण कमी आहे व तिथे हवा नाही. त्या चांद्रवीरांनी ऑक्सिजन सोबत नेला होता. त्या अडीच तासात त्यांनी चांद्रभूमीवर अनेक प्रयोग केले. त्यांनी पृथ्वीवर परतताना सोबत ३८० किलो दगडमाती आणली. त्याचे संशोधन आजही चालू आहे.

Apollo 11- Buzz Aldrin : परतीचा प्रवास….

२४ जुलै १९६९ रोजी परतीचे वाहन ‘कोलंबिया मोडय़ुल’ पृथ्वीवर परतले. अपोलो-११ मोहीम यशस्वी झाली व अध्यक्ष केनेडी यांनी पाहिलेले स्वप्न साकार झाले. त्या अगोदर २७ जानेवारी १९६७ मध्ये अपोलो मोहिमेतील चांद्रवीर मरण पावले होते. अपोलो-१ सुद्धा उतरवताना गडबड होत आली होती, पण अवघ्या २० सेकंदांपुरते इंधन राहिले असताना ते सुखरूप उतरले. आर्मस्ट्राँग यांना जिवंतपणी दंतकथा बनण्याचे भाग्य लाभले.

भारताच्या तत्कालिन पंतप्रधान इंदिरा गांधी आणि आर्मस्ट्राँगची भेट….

चंद्रावर पहिलं पाउल नील आर्मस्ट्राँगने २० जुलै रोजी ठेवलं. चंद्र मोहिमेवरून परत आल्यानंतर आर्मस्ट्राँगने जगभर प्रवास केला होता. त्यावेळी दिल्लीत इंदिरा गांधी यांचीही भेट घेतली होती. या भेटीवेळी नटवर सिंग उपस्थित होते. तेव्हा नटवर सिंग यांनी नील आर्मस्ट्राँगला सांगितलं की, चंद्रावर पहिलं पाऊल टाकत असलेला क्षण पाहण्यासाठी भारताच्या तत्कालिन पंतप्रधान इंदिरा गांधी सकाळी ४.३० वाजेपर्यंत जाग्या राहिल्या होत्या. नील आर्मस्ट्राँगला सांगण्यात आलं तेव्हा यासाठी त्यानं दिलगिरी व्यक्त केली होती.

अपोलोचा प्रवास कसा सुरू झाला ? काही महत्त्वाचे घटनाक्रम….

दुसरे महायुद्धाचा शेवट होत आलेला. याच दरम्यान २ मे १९४५ ला वॉनर वॉन ब्रॉन नावाच्या नाझी-जर्मन वैज्ञानिकाने अमेरिकी सैनिकांसमोर आत्मसमर्पण केले. अमेरिकेने त्याला बंदी केले. ते ब्रॉनला घेऊन अमेरिकेला गेले. ब्रॉनने अमेरिकेत बॅलिस्टिक मिसाईल कार्यक्रमात सहभा घेत काम सुरू केले.

• २९ जुलै १९५८ ला नासाची स्थापना करण्यात आली. १९६० मध्ये वॉन ब्रॉनच्या टीमला यामध्ये सामिल करण्यात आले. या टीमने सैटर्न – ५ नावाच प्रक्षेपण यान बनवले. याच प्रक्षेपण यानाच्या मदतीने अपोलो मिशनला चंद्रावर घेऊन जाण्यात आले.
• २५ मे १९६१ अमेरिकेच्या संसदेला संबोधित करताना तत्कालिन राष्ट्रपती जॉन एफ कॅनेडी म्हणाले की, 1960 पर्यंत अमेरिका मानवाला चंद्रावर घेऊन जाईल आणि सुरक्षित परत आणेल.
• अपोलो ११ अंतराळ मोहिमेमध्ये नील आर्मस्ट्राँग, एड्विन (बझ) ऑल्ड्रिन आणि मायकेल कॉलिन्स यांची मोहिमेच्या सहा वर्षे आधी निवड करण्यात आली होती.
• १६ जुलै १९६९ रोजी अमेरिकी वेळेनुसार ९ वाजून ३१ मिनिटांनी अपोलो ११ ने केनेडी स्पेस सेंटर येथून भरारी घेतली.
• १८ जुलै १९६९ रोजी आर्मस्ट्राँग आणि ऑल्ड्रिन यांनी ‘इगल’मधून चंद्रावर उतरण्यासाठी आवश्यक पोषाख केला आणि सराव केला.
• सुमारे २,४०,००० मैलांचा प्रवास ७६ तास केल्यानंतर अपोलो ११ हे यान १९ जुलै दिवशी चंद्राच्या कक्षेमध्ये पोहोचले.
• २० जुलै १९६९ रोजी ‘इगल’चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरले. आर्मस्ट्राँग यांनी चंद्रावर पहिले पाऊल ठेवले.
• २४ जुलै १९६९ रोजी अपालो ११ हे पॅसिफिक महासागरात उतरले. चांद्रवीर पृथ्वीवर परतले.

हेही वाचा 

• चांद्रयान 3 : माधवनच्या ‘रॉकेटरी’पासून ते जॉर्जेस मेलीसच्या ‘चंद्राची सहल’ पर्यंत चित्रपटसृष्टी चंद्रावर जाते तेव्हा..!
• Chandrayaan-3 : देशभरात उत्कंठा, कुतूहल आणि प्रार्थना…
• Luna 25 Mission : रशियाचे ‘लुना 25’ लाँच; ‘चांद्रयान 3’ पूर्वी चंद्रावर उतरणार? भारताची दक्षिण ध्रुवावर सर्वात पहिले यान उतरवण्याची संधी हुकेल?
• Chandrayaan-3 Moon Landing Live Updates | चांद्रयान-३ च्या सॉफ्ट लँडिंगचे थेट प्रक्षेपण ‘इथे’ पाहा?