Winter diet : असा होता राजा-महाराजांचा हिवाळ्यातील आहार!
नवी दिल्ली : आज जवळपास प्रत्येक जण आपल्या आहाराबाबत आणि आरोग्याबाबत तितकाच सतर्क असतो. फास्ट फूडचे धोके अधोरेखित होत आहेत आणि यादरम्यान पुन्हा एकदा जुन्या आहारातील पदार्थ आपल्या डाएटमध्ये समाविष्ट होताना दिसून येत आहेत. Winter diet हिवाळा हा खाद्यपदार्थांच्या द़ृष्टिकोनातून अतिशय महत्त्वाचा कालखंड. या पार्श्वभूमीवर, राजे-महाराजे पुरातन काळी आपला आहार कसा ठेवायचे, याची रंजक माहिती उपलब्ध झाली आहे.
इतिहासकारांनी दिलेल्या माहितीनुसार, राजे-सम्राटही आरोग्यासाठी चांगले मानले जाणार्‍या पदार्थांचा आहारात समावेश करत. फरक एवढाच की, गुणवत्तेत कोणतीही तडजोड नव्हती. ते सर्वोत्तम होते. इतर गोष्टींप्रमाणेच त्यांचे जेवणही Winter diet चैनीचे होते. प्रत्येकाच्या आवडी-निवडी सारख्याच होत्या असे नाही; पण हिवाळ्याच्या मोसमात त्यांचे खाद्यपदार्थ पूर्णपणे परिसराशी संबंधित होते. पूर्वी साधनसामग्री कमी होती त्यामुळे वस्तू एका ठिकाणाहून दुसर्‍या ठिकाणी नेण्यासाठी बराच वेळ लागत असे. त्यामुळे स्थानिक गोष्टींचाच वापर करण्यावर भर दिला जात होता.
शेखावती येथील इतिहासकार महावीर पुरोहित सांगतात की, हिवाळ्याच्या काळात राजा-महाराजांनी खास शाकाहारी पाककृतीतून बनवलेल्या गोंड आणि मेथीच्या लाडूंसोबत बाजरीपासून बनवलेल्या खिचडीवरही Winter diet विशेष भर असायचा. बाजरी राजस्थानमध्ये मुबलक प्रमाणात आढळतात. त्यासाठी बाजरीच्या बिया पाण्यात भिजवल्या. या खिचडीमध्ये शुद्ध पिवळे गायीचे तूप घातले जायचे. शाही स्वयंपाकघरातील आचारी ही खिचडी खास पद्धतीने बनवत असत.
बहुतेक राजे-महाराजांबद्दल असे म्हटले जाते की, ते हिवाळ्यात Winter diet केशर मिसळलेले गरम दूध प्यायचे. केशर शक्तिवर्धक असते. हिवाळ्यात, मांसाहारी लोकांमध्ये, तितर, हरीण आणि रानडुकरांच्या मांसाला प्राधान्य दिले जाते. त्यांचा स्वभावही उष्ण असतो. आज तितर आणि हरणांच्या शिकारीवर बंदी असली तरी पूर्वी तशी नव्हती. राजाचा आदेश सर्वस्व होता, त्यामुळे त्यांची कमतरता नव्हती.
राजे-राजवाड्यात बाजरीपासून बनवलेल्या आरोग्यदायी पदार्थांवर गरम चवीवर भर देत असत. Winter diet यामध्ये बाजरी, खिचडा, कढी, गूळ आणि शुद्ध देशी तूप यासोबत दुधात केशर वापरण्यात आले. या यादीत मुगाचाही समावेश आहे. बाजरी हा राजस्थानचा मुख्य खाद्यपदार्थ आहे. पौष्टिक असण्यासोबतच आरोग्याच्या द़ृष्टिकोनातूनही ते खूप फायदेशीर आहे. संस्थानांमध्ये त्यांचे स्वयंपाकी उत्कृष्ट पदार्थ बनवत असत तर सामान्य लोक ते साध्या पद्धतीने खातात, इतकाच यात फरक होता.