वर्डल : जगाला वेड लावणारं शब्दकोडं

सध्या अगदी बोटांच्या टोकावर जगभरातल्या ताज्या घडामोडी कळत असतानाही फक्त शब्दकोड्यांसाठी वर्तमानपत्र घेणारा मोठा चाहतावर्ग आजही टिकून आहे. मोठा वाचकवर्ग असला तरीही शब्दकोडी न छापणारी वर्तमानपत्रं तशी दुर्मीळच. पण हे शब्दकोडं आता फक्त छापील स्वरूपापर्यंतच मर्यादित न राहता डिजिटल माध्यमावरही आपली वेगळी छाप पाडण्यात यशस्वी ठरलंय. सध्या जगभरात गाजत असलेलं ‘वर्डल’ हे त्याचंच एक आधुनिक रूप आहे.

‘वर्डल’ची निर्मिती जरी एका अमेरिकन इंजिनिअरने केली असली, तरी त्याच्यावर खरा हक्क एका भारतीय वंशाच्या व्यक्तीचा आहे. पलक शाह असं तिचं नाव. पलकला शब्दकोडी सोडवायची आवड होती. पण कोरोनाकाळात ती आणि तिचा साथीदार जॉश वॉर्डल रोजच्या ‘द न्यूयॉर्क टाइम्स’मध्ये येणारी शब्दकोडी आणि ‘स्पेलिंग बी’ सोडवून अक्षरशः कंटाळले होते. त्यामुळे त्यांना अशा नव्या खेळाची गरज होती, ज्यात त्यांच्या बुद्धिमतेचा कस लागेल.

व्यवसायाने सॉफ्टवेअर इंजिनिअर असलेल्या जॉशने पलकसाठी ‘वर्डल’ नावाचा गेम बनवला. हा गेम मात्र तिला प्रचंड आवडला. या गेमची रचना 1995 च्या ‘लिंगो’ या टीव्ही गेम शोसारखीच आहे. त्यामुळे 2021 च्या ऑक्टोबरमध्ये जेव्हा जॉशने हा गेम आपल्या नातेवाइकांसाठी खुला केला, तेव्हा त्याला चांगला प्रतिसाद मिळाला. या गेमला मिळालेलं नावही जॉशच्याच नातेवाइकांनी त्याला सुचवलंय.

‘वर्डल’ हा गेम ‘जिंकणं’ अवघड असलं तरी तो ‘खेळणं’ बरंच सोप्पं आहे. या खेळात खेळाडूला एक पाचअक्षरी इंग्लिश शब्द शोधायचा असतो. पण त्यासाठी तो फक्त सहावेळाच प्रयत्न करू शकतो. खेळाडूला स्क्रीनवर आडवे सहा आणि उभे पाच रिकामे ठोकळे आणि त्या ठोकळ्यांखाली की-बोर्डही दिसतो. खेळाडूने तो की-बोर्ड वापरून अंदाजे एक पाचअक्षरी शब्द बनवायचा असतो.

यात खेळाडूला निरर्थक शब्द टाळून उत्तराचा अंदाज लावायचा असतो. खेळाडूने त्याच्या अंदाजाने एखादा शब्द टाईप केल्यावर तो चूक आहे की बरोबर, हे लगेच त्याला कळतं. जर शब्द चुकीचा असेल, तर ठोकळ्यांचा रंग करडा होतो. त्याचबरोबर करड्या ठोकळ्यातली अक्षरं बाद ठरतात. पण जर टाईप केलेल्या शब्दातलं एखादं अक्षर उत्तराशी जुळत असेल, तर मात्र ते अक्षर असलेल्या ठोकळ्याचा रंग बदलतो.

जर उत्तराशी जुळणारं अक्षर अंदाजे टाईप केलेल्या शब्दात योग्य स्थानावर असेल, तर ठोकळ्याचा रंग हिरवा होतो. जर स्थान चुकलं, तर ठोकळ्याचा रंग पिवळा होतो. पुढचा अंदाज लावताना खेळाडूने हिरव्या ठोकळ्यातलं अक्षर त्याच ठिकाणी ठेवणं, पिवळ्या ठोकळ्यातल्या अक्षराची जागा बदलणं आणि करड्या ठोकळ्यातल्या अक्षरांकडे दुर्लक्ष करणं अपेक्षित असतं.

हा गेम खरं तर एकट्या पलकसाठी भेटवस्तू म्हणून बनवला गेला होता. पण जॉशच्या नातेवाईक आणि मित्रांचा प्रतिसाद बघून जॉशने ‘वर्डल’ सगळ्यांसाठी खुलं करायचं ठरवलं. गेम इंटरनेटवर सगळ्यांसाठी उपलब्ध करून देणं काही अवघड काम नव्हतं; कारण जॉशने या गेमचा प्रोटोटाईप म्हणजेच मूळ नमुना 2013 मध्येच बनवला होता, पण तेव्हा तो फारसा कुणाला आवडला नव्हता.

जॉशने नव्याने गेम बनवताना शब्दकोडी सोडवण्यात पटाईत असलेल्या पलकसाठी बनवला असल्याने तो इतरांसाठी तसा अवघडच होता. पलकने हा गेम सोपा व्हावा यासाठी बरीच मेहनत घेतली. तिने 12000 इंग्रजी शब्दांमधून जवळपास रोजच्या वापरातले 2315 शब्द वेगळे काढून या गेमसाठी शब्दकोश तयार केला. त्यानंतर जॉशने एक वेगळी वेबसाईट बनवून त्यावर हा गेम उपलब्ध करून दिला.
या वेबसाईटवर गेम सोडून दुसरं काहीच नव्हतं. खेळात व्यत्यय आणणार्‍या अनावश्यक जाहिराती नव्हत्या. खेळाडूंची माहिती गोळा करणारं कसलंही छुपं किंवा खुलं तंत्रज्ञानही त्यात नव्हतं. कसलीही अनावश्यक सजावट, भडक रंगसंगती त्यात वापरली नव्हती. त्यामुळेच लोकांना ‘वर्डल’ भावलं. 1 नोव्हेंबर 2021 रोजी कशीबशी नव्वदी गाठलेल्या खेळाडूंच्या आकड्याने 2 जानेवारी रोजी तीन लाखांपर्यंत मजल मारली होती.

सध्या ‘वर्डल’चे अनेक व्हर्जन इंटरनेटवर उपलब्ध आहेत. इतकंच नव्हे, तर इंग्रजी भाषेचं चांगलं ज्ञान असणार्‍यांच्या तुलनेत इतरांना ‘वर्डल’ जास्त अवघड वाटल्यामुळे वेगवेगळ्या भाषांमधेही हा गेम आता बनवला जातोय. पण खरं तर हे एक आव्हानात्मक काम असल्याचं ‘वर्डल’च्या फसलेल्या फ्रेंच प्रयोगावरून लक्षात आलं. सध्या पोर्तुगीज, चिनी, उर्दू आणि मराठी भाषेतही ‘वर्डल’ उपलब्ध आहे.
नोव्हेंबरपासून पुढच्या दोन महिन्यांत तब्बल तीन हजार पटीने वाढलेली ‘वर्डल’ खेळाडूंची संख्या या गेमचं व्यसनात रूपांतर होण्याचं लक्षण आहे. जॉशने 2013 मध्येे बनवलेला प्रोटोटाईप अमर्यादित स्वरूपाचा होता. त्यात खेळाडू कितीहीवेळा हा गेम खेळू शकत होता. पण नव्या ‘वर्डल’मध्ये एक खेळाडू दिवसाला एकदाच हा गेम खेळू शकतो. पुन्हा खेळण्यासाठी त्याला दुसर्‍या दिवसाची वाट बघावी लागते.

हा गेम खर्‍या अर्थाने तेव्हा व्हायरल झाला, जेव्हा जॉशने गेमचा निकाल सोशल मीडियावर शेअर करण्याची सोय उपलब्ध करून दिली. हा निकाल पांढर्‍या, करड्या, हिरव्या आणि पिवळ्या ठोकळ्यांच्या इमोजी स्वरूपात शेअर केला जात होता. निम्मा डिसेंबर संपत आला तसतशी कित्येकांची टाईमलाईन या सहा बाय पाच ठिपक्यांच्या रांगोळीने रंगू लागली आणि साहजिकच गेमचा प्रसार वाढत गेला.
फक्त सहा अंदाजांमध्ये एक शब्द शोधण्याचा हा खेळ खरोखरच अवघड आहे. ‘वर्डल’ खेळण्यासाठी सर्वोत्तम स्टार्टर म्हणजेच सुरुवातीचा शब्द कोणता वापरायचा, हे सांगणारे असंख्य व्हिडीओ युट्यूबवर आहेत. पण प्रत्येक खेळाडूला दररोज नवा आणि इतरांपेक्षा वेगळा शब्द शोधावा लागत असल्याने हे व्हिडीओ कुचकामी ठरत आहेत. इतरांच्या टाईमलाईनवरची रांगोळी बघून आपली रांगोळी अधिक आकर्षक बनवण्यासाठी होणारी चढाओढच या गेमला व्यसन बनवण्यासाठी जबाबदार आहे.

हा गेम खेळण्याबरोबरच त्याच्या शेअर केलेल्या रांगोळीतून एखादं चित्र बनवण्याचा प्रचंड आव्हानात्मक ध्यास बर्‍याच जणांनी घेतला आहे. या गेमला मिळालेल्या अशा प्रतिसादामुळे जॉश आणि पलक भारावून गेलेत. विशेषतः जॉशसाठी हा प्रतिसाद आणखीनच महत्त्वाचा आहे. कारण इंटरनेटवरची वर्दळ आपल्या वेगवेगळ्या प्रयोगांमधे गुंतवून ठेवण्याचा त्याचा हा तिसरा प्रयत्न आहे आणि त्याला नेटकर्‍यांनी अभूतपूर्व प्रतिसाद दिला आहे.

‘वर्डल’ हा जॉशचा आतापर्यंतचा तिसरा इंटरनेट प्रयोग आहे. इंटरनेटवर एका क्षणात इकडून तिकडं पळणार्‍या लोकांना खिळवून कसं ठेवायचं, हे त्याला चांगलंच जमलंय. याआधी त्याने ‘रेडीट’ या वेबसाईटवर ‘द बटण’ आणि ‘प्लेस’ या गेम बनवल्या होत्या. त्यावेळी तो ‘रेडीट’च्या कम्युनिटी इंजिनिअरिंग टीममध्ये प्रॉडक्ट मॅनेजर होता.

‘द बटण’ हा गेम 1 एप्रिल 2015 ला सुरू झाला होता आणि 5 जून 2015 ला तो बंद करण्यात आला. या गेममध्ये स्क्रीनवर 60 सेकंदाचा काऊंटडाऊन टायमर आणि त्याबाजूला एक बटण दिलं होतं. बटण दाबल्यावर हा उलटा टायमर सगळ्यांसाठी परत साठाव्या सेकंदापासून चालू व्हायचा. हा गेम फक्त 1 एप्रिल 2015 पूर्वी रेडीटवर नोंद झालेल्या अकाऊंटसाठी बनवला होता. यात एक अकाऊंट फक्त एकदाच बटण दाबू शकत होतं. 5 जूनला तो टायमर शून्यावर पोहोचला आणि गेम बंद झाला. तोवर तब्बल दहा लाखांहून जास्त वेळा ते बटण दाबलं गेलं होतं. जॉशच्या पुढच्या ‘प्लेस’ या गेममध्ये एक पिक्सेल कॅनव्हास खेळाडूंसमोर होता, ज्यात प्रत्येकजण आपल्या आवडीचा रंग घेऊन एक पिक्सेल रंगवत होता. पुढचा पिक्सेल रंगवण्यासाठी त्याला काही मिनिटं वाट पहावी लागायची. अनेकांनी या गेममध्ये आपली आवडती पात्रं, झेंडे चितारण्याचा प्रयत्न केला होता. यात मोनालिसाच्या जगप्रसिद्ध पेंटिंगचाही समावेश होता. ‘प्लेस’ तर फक्त तीनच दिवस चालला; पण तेवढ्या कालावधीतही दहा लाख खेळाडूंची नोंद झाली होती, तर गेम बंद करताना 90000 खेळाडू ऑनलाईन होते.

जॉशच्या ‘वर्डल’ची दखल जगभरातल्या आघाडीच्या वर्तमानपत्रांनी घेतली आहे. ‘वर्डल’ची वाढती लोकप्रियता पाहता, ‘द न्यूयॉर्क टाइम्स’ने तर डॉलरमध्ये सात आकडी रक्कम मोजून जॉशकडून ‘वर्डल’च विकत घेतलंय. ‘द न्यूयॉर्क टाइम्स’कडे आधीच स्पेलिंग बी आणि क्रॉसवर्डसारखी उत्तम शब्दकोडी आहेत. पण सर्वाधिक डिजिटल ग्राहक बनवण्याचा ध्यास घेतलेल्या ‘द न्यूयॉर्क टाइम्स’साठी ‘वर्डल’ खर्‍या अर्थाने एक सुवर्णसंधी ठरणार आहे.

‘द न्यूयॉर्क टाइम्स’च्या या खेळीने वर्तमानपत्रांना शब्दकोड्यांची गरज का पडते? हा प्रश्न पुन्हा एकदा प्रकाशझोतात आलाय. वर्तमानपत्रांमधल्या शब्दकोड्यांचा इतिहास तसा एक शतकभर जुना आहे. यात सुडोकूसारख्या जपानी गणिती कोड्याचाही समावेश आहे. कालानुरूप शब्दकोडी बदलत चाललीत, पण ती बंद झालेली नाहीत. आजही लोक कधी फावल्या वेळात, तर कधी खास वेळ काढून ‘शब्दकोडी’ सोडवताना दिसतात.

फेसबुक असो वा ट्विटर. गेल्या महिन्याभरात अनेकांच्या टाईमलाईनवर हिरव्या-पिवळ्या ठिपक्यांची रांगोळीवजा पोस्ट दिसून आली. या रांगोळीची निर्मिती करण्यामागे ‘वर्डल’ नावाच्या एका इंटरनेट गेमचा हात आहे. आपल्या साथीदारासाठी भेटवस्तू म्हणून एका इंजिनिअरने बनवलेला हा गेम आज जगभर आवडीने खेळला जातोय.

प्रथमेश हळंदे