भाविकांचे श्रद्धास्थान
- शिवाजी पेठेतील उभा मारूती मंदिर
हनुमान भक्‍ती, शक्‍ती आणि उर्जा यांचे प्रतीकच. शक्‍ती आणि भक्‍तीचे प्रतीक असणार्‍या हनुमानाची मंदिर आपल्‍याकडे प्रत्येक गावात आहेत. प्रत्येक ठिकाणच्या हनुमानाच्या मंदिराचे वैशिष्ट्य वेगवेगळे आहेत. हनुमान मंदिराची स्थापत्यशैली, मूर्ती अशी बरीच वैशिष्ट्य पाहायला मिळतात. असंच एक वैशिष्ट्यपूर्ण हनुमानाचं मंदिर कोल्हापुरमध्ये आहे. ते म्हणजे शिवाजी पेठेतील उभा मारुती चौकातील श्री. उभा मारूती मंदिर. शिवाजी पेठेसह पंचक्रोशीतील भाविकांचे श्रद्धास्थान असलेल्या या मंदिरातील हनुमानाची मूर्ती ही उभ्या स्वरुपात आहे. हे त्याचे खास वैशिष्ट्य मानले जाते.
हनुमान जयंती चैत्र पौर्णिमेच्या दिवशी साजरी केली जाते. हनुमानाचे वार शनिवार आणि मंगळवार मानले जातात. या दिवशी मारुतीला शेंदूर, तेल, तसेच रुईची पानांची माळ भाविक भक्तीभावाने अर्पण करतात. हनुमानाला महावीर, अंजनेय, महारुद्र, मारुती, बजरंगबली, पवनपुत्र अशा अनेक नावांनी संबोधिले जाते. हनुमान जयंतीचा कार्यक्रम सांस्कृतिक आणि पारंपारिक पद्धतीने भक्तीभावाने साजरा केला जातो. यावर्षी हनुमान जयंती दिनांक ८ एप्रिल, शनिवार रोजी आहे. उभा मारुती चौकातील मारूती मंदिरात रविवार दिनांक २४ एप्रिल रोजी महाप्रसादाचे आयोजन केले आहे.
कोल्हापूर शहरातील शिवाजी पेठ ही अनेक ऐतिहासिक घटनांची साक्षीदार आहे. राजकारण, समाजकारण, सहकार आणि क्रीडा अशा प्रत्येक क्षेत्रात आघाडीवर असणारी शिवाजी पेठेची ओळख सर्वदूर आहे. या परिसरातील श्री. उभा मारूती मंदिर एक प्रसिद्‍ध मंदिर आहे. नवसाला पावणारा मारुती अशीही त्याची ओळख आहे.
उभा मारुती मंदिर हे शिवाजी पेठेतील जुने मंदिर आहे. तसेच भाविकांचे श्रद्धास्थान आहे. पूर्वाभिमुख असलेल्या या मंदिरातील मूर्ती ही अखंड अशा शिळेत पाहायला मिळते. मूर्तीच्या पायाखाली एक आडवा राक्षस आहे. मारुतीच्या एका हातात गदा तर खांद्यावर आणखी एक गदा आहे. मूर्तीसमोर गणपतीची एक छोटी मूर्तीही पाहायला मिळते. स्थानिकांच्या माहितीनुसार, उभ्या स्वरुपातील मारुतीची ही मूर्ती कोल्हापूर जिल्ह्यात शिवाजी पेठ व्यतिरिक्त कुठेच पाहायला मिळत नाही. या मंदिराच्या उजव्या बाजुला शनि मंदिरही आहे.
- उभा मारुती चौक
आपल्याला बऱ्याच ठिकाणी चौक पाहायला मिळतात प्रत्येक चौकाची एक खासियत असतेच. ऐतिहासिक किंवा सांस्कृतिक महत्त्व असते. अशीच खासियत शिवाजी पेठेतील एका चौकाची आहे तो चौक म्हणजे उभा मारुती चौक. काहीवेळा चौकाच्या नावातचं त्या चौकाचं का नावं पडलं हे समजून येते. शिवाजी पेठेतील उभा मारुती चौकाचे नाव हे या चौकात पुर्वाभिमुखी असलेल्या मंदिरातील उभ्या स्वरुपातील मारुतीच्या मुर्तीमुळे चौकाला उभा मारुती चौक म्हणुन ओळखले जाते. हा चौक कोल्‍हापूरातील अनेक ऐतिहासिक घटनांचा साक्षीदार आहे.
प्रत्येक चौकाला ऐतिहासिक किंवा सांस्कृतिक महत्त्व असते. असेच महत्त्व शिवाजी पेठेतील उभा मारुती चौकाला आहे. या चौकात पुर्वाभिमुखी मारुतीचे मंदिर आहे. या मंदिरातील उभ्या स्वरुपातील मारुतीच्या मुर्तीमुळे या चौकाला उभा मारुती चौक म्हणुन ओळखले जाते. हा चोक कोल्‍हापूरातील अनेक ऐतिहासिक घटनांचा साक्षीदार आहे.
- उभा मारुती अख्यायिका
उभा मारुती मंदिरातील मूर्तीबद्दल अख्यायिका अशी सांगितली जाते की, रंकाळा तलावाच्या बांधकामावेळी एक पाषाण सापडले आणि त्याच पाषाणात उभा मारुतीची मूर्ती साकारण्यात आली. १८२५ च्या दरम्यान ही मूर्ती गाड्यावरुन वाजत-गाजत शिवाजी पेठत आणली गेली. काही स्थानिक असेही सांगतात की, ज्या वेळेस दैत्य रंकाळा
तलावात स्नानासाठी आले. त्यावेळी एक अखंड शिळा पाहून त्यांनी त्यामध्ये उभा मारूती कोरला आहे. तोच मारुती दैत्यांनी शिवाजी पेठेतील चौकात उभा करुन ठेवला आणि ते निघुन गेले. त्यावेळी स्थानिक लोकांनी हा उभा मारूती प्रकटला असं समजुन श्रद्धेने त्याचे पूजन केले आणि अशाप्रकारे उभा मारूती मंदिराची उभारणी झाली. यावेळी स्थानिक नायकु लक्ष्मण बावचळ, काशिनाथ पोवार, महादेवराव शिंदे, निवृत्ती बोंगळे, नरहरी कालेकर, मधुकर लोळगे, दिनकरराव शिंदे यांचे सहकार्य लाभले.
- ८ एप्रिल २००७ रोजी लोकवर्गणीतून उभा मारूती मंदिराचा जीर्णोद्धार
पूर्वी उभा मारुती मंदिर हे मातीचे होते. ते चुन्यांनी रंगवलेले होते. शिवाजी पेठेतील स्थानिक लोकांनी एकत्र येवुन नवीन मंदिर बांधण्याचे ठरविले. यासाठी कोणी सळी, कोणी सिमेंट, कोणी आर्थिक स्वरुपात मदत केली. आणि लोकांच्या सहभागातून रविवार ८ एप्रिल २००७ रोजी उभा मारुती मंदिराचा जीर्णोद्धार केला गेला. यावेळी भव्य महाप्रसादाचे आयोजन करण्यात आले होते. यावेळी गल्लोगल्ली भगव्या गुढ्या उभारण्यात आल्या. दोन आठवडे हा उत्सव सुरु होता. उभा मारूती हा या परिसरातील स्थानिक लोकांसह शहरातील लोकांमध्येही श्रद्धेचे स्थान आहे. घर बांधताना ज्याप्रमाणे नातलगांकडुन ‘गारवा’ दिला जातो. अगदी त्याप्रमाणेच उभा मारुतीचे नवे मंदिर बांधताना शिवाजी पेठेतील गल्लीगल्लीतून वाजतगाजत भाविकांनी ‘गारवा’ आणला होता. आपल्याच घरचाच कार्यक्रम आहे असे समजून शिवाजी पेठेतील प्रत्‍येकाने या कार्यक्रमात आपला सहभाग नोंदवला.
२००७ साली श्री उभा मारूती मंदीर जिर्णोध्दर कमिटीचे अध्यक्ष कै. महिपतराव बोंद्रे (पापा) अध्यक्षस्थानी, उपाध्यक्ष कै. रामभाऊ बा. चव्हाण, तर कार्याध्यक्ष कै. सदाशिव द. शिर्के होते. इतर सदस्य श्री. अनंत ज. सरनाईक, कै. भानुदास म. इंगवले, श्री. चंद्रकांत यादव (कॉग्रेड), श्री. अजित स. खराडे, श्री. राजेंद्र ग. चोपदार, श्री. परिक्षित म. पन्हाळकर, श्री. राजेंद्र रा. सरनाईक, श्री. सुहास रा. शिंदे, श्री. विक्रम बा. जरग, कै. सुरेश शा. पोवार होते. रचना व देखरेख सिव्हील इंजिनीयर श्री. जयसिंग शा.पाटील यांच्या मार्गदर्शनाखाली होती. श्री. उभा मारुती मंदीराचे पुजारी श्री. मोहनराव बा. साळोखे (तात्या) होते.