Aditya L1 Launch | 'इस्रो'ने इतिहास रचला! ‘आदित्य एल-1’ला निर्धारित कक्षेत प्रस्थापित करण्यात यश
श्रीहरिकोटा; पुढारी ऑनलाईन : चांद्रयान-३ च्या यशानंतर भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था म्हणजेच ‘इस्रो’ने आज आणखी एक इतिहास रचला. ‘इस्रो’ने सुर्याचा अभ्यास करणाऱ्या ‘आदित्य एल-1’चे आज शनिवारी (दि. १) सकाळी ११ वाजून ५० मिनिटांनी येथील सतीश धवन केंद्रातून यशस्वी प्रक्षेपण केले. श्रीहरिकोटा येथील दुसर्‍या लाँच पॅडवरून ‘पीएसएलव्ही-सी 57’ हे रॉकेट ‘आदित्य एल-1’ला घेऊन सुर्याच्या दिशेने झेपावले. भारताची ही पहिलीच सौरमोहीम आहे. (Aditya L1 Launch)
PSLV-C57 द्वारे आदित्य-L1 चे प्रक्षेपण यशस्वीरित्या पूर्ण झाले. PSLV-C57 ने उपग्रह अचूकपणे त्याच्या निर्धारित कक्षेत प्रस्थापित केला. भारताच्या पहिल्या सौर वेधशाळेने सूर्य-पृथ्वी L1 बिंदूच्या लक्ष्यित स्थानाकडे आपला प्रवास सुरू केला आहे.
PSLV-C57/Aditya-L1 Mission:
The launch of Aditya-L1 by PSLV-C57 is accomplished successfully.
The vehicle has placed the satellite precisely into its intended orbit.
India’s first solar observatory has begun its journey to the destination of Sun-Earth L1 point.
— ISRO (@isro) September 2, 2023
आदित्य-L1 ने सौर ऊर्जा निर्माण करण्यास सुरुवात केली आहे. सौर पॅनेल तैनात आहेत. ३ सप्टेंबर रोजी ११:४५ वाजण्यास सुमारास कक्षा वाढवण्यासाठी पहिले अर्थबाउंड फायरिंग केले जाणार असल्याचे इस्रोने म्हटले आहे.
सूर्याचा तपशीलवार अभ्यास करण्यासाठी आदित्य L1 ने सात वेगवेगळे पेलोड वाहून नेले. दरम्यान, प्रक्षेपणानंतर इस्रोच्या आदित्य L1 अंतराळयानाला कव्हर करणारे पेलोड पृथ्वीच्या वातावरणातून बाहेर पडताना वेगळे झाले. त्यानंतर PSLV चे वेगळे होण्याचे टप्पे यशस्वीरित्या पूर्ण झाल्याचे इस्रोकडून सांगण्यात आले.
दरम्यान, भारताची पहिली सौर मोहीम आदित्य -L1 च्या यशस्वी प्रक्षेपणाबद्दल पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी ISRO मधील शास्त्रज्ञ आणि अभियंत्यांचे अभिनंदन केले आहे. “संपूर्ण मानवतेच्या कल्याणासाठी ब्रह्मांडाची अधिक चांगली समज विकसित करण्यासाठी आमचे अथक वैज्ञानिक प्रयत्न सुरूच राहतील.” असे पंतप्रधान मोदी यांनी एक्सवर (ट्विटर) पोस्ट करत म्हटले आहे.
प्रक्षेपणानंतर सुमारे चार महिने हा उपग्रह अंतराळात प्रवास करेल. सूर्य आणि पृथ्वी यांच्या मध्ये असणार्‍या एका लॅग्रेंज पॉईंटवर तो ठेवण्यात येईल. हा पॉईंट पृथ्वीपासून सुमारे १५ लाख किलोमीटर दूर आहे. हे अंतर चंद्राच्या तुलनेत चार पटींनी अधिक आहे. त्यामुळे या ठिकाणी पोहोचण्यासाठी ‘आदित्य एल-१’ला सुमारे चार महिन्यांचा कालावधी लागेल, असा ‘इस्रो’च्या शास्त्रज्ञांचा अंदाज आहे.
अनेक रहस्ये उलगडणार
या मोहिमेच्या माध्यमातून ‘इस्रो’ सूर्याचा अधिक चांगल्या प्रकारे अभ्यास करू शकेल. सूर्याच्या पृष्ठभागावरील तापमान, सौरवादळे, कॉस्मिक रेंज आणि इतर बर्‍याच गोष्टींचा अभ्यास करणे ‘इस्रो’ला शक्य होणार आहे. यासोबतच लॅग्रेंज पॉईंटजवळच्या कणांचाही अभ्यास ‘आदित्य एल-1’ करणार आहे.
त्याखेरीज सूर्याबद्दल माहीत नसलेली अनेक रहस्ये उलगडली जातील, अशी अपेक्षा आहे. सूर्याचे जे वेगवेगळे थर आहेत, त्याबद्दल माहिती मिळेल. ‘आदित्य एल-1’चा कालावधी पाच वर्षांचा असेल. या काळात तो सूर्याभोवती फेर्‍या मारेल आणि सूर्यावरील वादळे व अन्य घडामोडींसंबंधी माहिती मिळवेल. ‘चांद्रयान-3’प्रमाणेच ‘आदित्य एल-1’ सर्वप्रथम पृथ्वीच्या कक्षेत भ्रमण करेल. काही फेर्‍या मारेल. त्यानंतर १५ लाख किलोमीटरचा प्रवास करून ‘एल-1’ पॉईंटवर पोहोचेल. या पॉईंटवर फेर्‍या मारताना ‘आदित्य एल-1’ सूर्याच्या बाहेरच्या थराबद्दल माहिती देईल. (Aditya L1 Launch)
क्रोमोस्पेअरचा अभ्यास | ISRO study in Aditya-L1 mission
सूर्याचा अगदी वरच्या भागाचा त्याशिवाय क्रोमोस्पेअर, आणि कोरोना यांचा अभ्यास आदित्य एल १ करणार आहे. सूर्याच्या बाह्य वातावरणाला कोरोना असे म्हटले जाते. तर सूर्याचा जो दृश्य भाग आहे, त्याला फोटोस्फेअर (photosphere) म्हटले जाते. फोटोस्पेअर आणि कोरोना (Corona) यांच्यामध्ये प्लाज्माचा थर आहे, याला क्रोमोस्फेअर (chromosphere) म्हटले जाते. याला प्लाज्माचे फिजिक्स, सौर-वादळे, कोरोनल मास इजेक्शन यांचा अभ्यास आदित्य L1 करणार आहे. (ISRO study in Aditya-L1 mission)
या स्पेसक्राफ्टच्या प्लेलोडवर सूर्याच्या पृष्ठभागावरील पार्टिकल (कण) आणि प्लाज्मा वातावरण यांचा नैसर्गिक स्थितीत अभ्यास केला जाणार आहे. सूर्याचा कोरोना भागाचे फिजिक्स आणि हा कोरोना कशा प्रकारे तप्त होतो, हे समजून घेण्यासाठी हा अभ्यास केला जाणार आहे. (Aditya-L1 solar mission)
पृथ्वीवरील आणि अंतराळातील हवामान | ISRO study in Aditya-L1 mission
कोरोनोल लूपमधील प्लाज्माचा वेग, तापमान, घनता, कोरोनल मास इजेक्शनची निर्मिती कोठे होते, यांचाही सविस्तर अभ्यास होईल.
सूर्याच्या कोरोनाचे चुंबकीय क्षेत्र, अंतराळातील हवामान, सौरवादळांचे स्वरूप यांचा बारकाईने अभ्यास केला जाईल. सूर्यावरील महत्त्वाच्या घडामोडींमध्ये कोरोनल हिटिंग, कोरोनल मास इजेक्शन, सौरवादळे, अंतराळातील हवामान यांचा समावेश होतो, यांच्यावर प्रकाश टाकण्याचे काम आदित्य एल १ करणार आहे.
थोडक्यात काय तर सूर्याबद्दलची मानवाची समज, अभ्यास विस्तृत करण्याचे काम आदित्य एल१ करेल. आदित्य एल १च्या पेलोडवर जो डेटा संकलित केला जाईल, यातून सूर्य आणि त्याचा सूर्यमालेतील ग्रहांवर होणार परिणाम यांची चांगली माहिती मिळणार आहे.
सूर्याचा अभ्यास करण्यासाठी नासाची Solar Dynamics Observatory आणि युरोपियन स्पेस एजन्सीची Solar and Heliospheric Observatory या दोन मोहिमा कार्यरत आहेत. इस्रोची आदित्य एल १ ही मोहीम यांच्या तोडीस तोड असेल.
भारताला असा होईल लाभ | ISRO study in Aditya-L1 mission
या मोहिमेचे वैशिष्ट्यं म्हणजे सूर्याच्या बाह्यभागाचा सूक्ष्मपणे होणारा अभ्यास आणि सूर्याच्या अल्ट्राव्हॉयलेट प्रकाशात मिळवाता येणाऱ्या प्रतिमा हे ठरणार आहे. एकूणच काय तर सूर्याचा पृथ्वीवरील हवामान आणि अंतराळातील हवमान यांच्यावर कसा प्रभाव पडतो, या प्रकाश टाकण्याचे काम आदित्य एल १ करणार आहे, त्याचा मोठा फायदा पर्यावरण आणि तंत्रज्ञान अभ्यासात आणि विकासात होणार आहे.
लॅगरेंज पॉईंट१ म्हणजे काय? What is Lagrange point 1? ADITYA-L1
पृथ्वी आणि सूर्य यांच्यामध्ये एकूण ५ लॅगरेंज पॉईंट आहेत. या पॉईंटवर सूर्य आणि पृथ्वी या दोन्हीतील गुरुत्वाकर्षण एखाद्या लहान वस्तूचे सेंट्रिफ्युगल फोर्स (अपकेंद्री बल) संतुलित ठेवते. त्यामुळे ही लहान वस्तू या सूर्य आणि पृथ्वीच्या अनुषंगाने स्थीर राहाते.
लॅगरेंज पॉईंट १ हा पृथ्वीपासून १.५ दशलक्ष किलोमीटर इतक्या अंतरावर आहे. सूर्याची पृथ्वीभोवतीची जी कक्षा आहे, त्यावर हा लॅगरेंज पॉईंट १ आहे. (what are earth-sun lagrange points)
सूर्याचा असा होणार अभ्यास? ADITYA-L1 | What is Lagrange point 1?
सूर्याच्या अभ्यासासाठी लॅगरेंज पॉईंट १ हा अत्यंत महत्त्वाचा आहे. कारण या पॉईंटवरील कोणतीही वस्तू सूर्य-पृथ्वीच्या अनुषंगाने स्थिर राहाते. सूर्य आणि पृथ्वी यांच्यातील गुरुत्वाकर्षणातील परस्पर संबंधातून ही स्थिरता येते, त्यामुळे वेगवेगळ्या शास्त्रीय संशोधनासाठी हा पॉईंट महत्त्वाचा मानला जातो. यापूर्वी Solar and Heliospheric Observatory याच ठिकाणी आहे. येथून सूर्याच्या दर्शन सातत्याने होत राहाते, पृथ्वीवरील वातावरण, पृथ्वीवरील दिवस आणि रात्रीचे चक्र याचा यावर परिणाम होत नाही. आदित्य L1वरील सातपैकी ४ पेलोड सूर्याच्या दिशेने आहेत, तर ३ पेलोड विविध प्रयोग करतील, त्यामुळे सूर्यमालेतील सूर्याच्या विविध अंगाने शास्त्रीय माहिती मिळणार आहे.
#WATCH | Visuals from Satish Dhawan Space Centre (SDSC) SHAR, Sriharikota after the launch of Aditya-L1.
The third stage of the separation of PSLV has been completed. pic.twitter.com/b88rRvXNSr
— ANI (@ANI) September 2, 2023
Indian Space Research Organisation (ISRO) launches solar mission, #AdityaL1 from Satish Dhawan Space Centre in Sriharikota pic.twitter.com/n980WYkbRk
— ANI (@ANI) September 2, 2023
#WATCH | Indian Space Research Organisation (ISRO) launches India’s first solar mission, #AdityaL1 from Satish Dhawan Space Centre in Sriharikota, Andhra Pradesh.
Aditya L1 is carrying seven different payloads to have a detailed study of the Sun. pic.twitter.com/Eo5bzQi5SO
— ANI (@ANI) September 2, 2023
हे ही वाचा :
- Isro Aditya L1 launch : आदित्य एल १ सूर्याची कोणती रहस्य उलगडणार? त्याचा भारताला ‘असा’ होईल लाभ?
- Aditya-L1 Mission | ‘आदित्य एल-१’ : आज सूर्यमोहीम; जाणून घ्या याविषयी
- ADITYA-L1 Mission : सूर्य आणि पृथ्वीच्या मध्ये ‘आदित्य’ स्थिर कसा राहाणार? लॅगरेंज १ आहे तरी काय? What is Lagrange point 1?
- Aditya L1 : सूर्यावर स्वारीसाठी भारत सज्ज
- Aditya-L1 Mission: ‘आदित्य-एल-१’ सूर्य मोहिमेपूर्वी इस्रोच्या अध्यक्ष, शास्त्रज्ञांनी केली प्रार्थना