पुढारी ऑनलाईन डेस्क : स्मार्टफोनसारख्या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणावर वाचन केल्याने वाचन आकलन कमी होते, असे एका अभ्यासात दिसून आले आहे. आपण ऑनलाइन मजकूर जेव्हा वाचतो ते छापील कागदावरचा मजकूर वाचण्यापेक्षा खूप वेगळी प्रक्रिया आहे, असे दिसून आले. काही पुरावे असे सूचित करतात की आपण छापलेल्या गोष्टींपेक्षा आपण ऑनलाइन जे वाचतो ते आपल्याला कमी समजते.
संबंधित बातम्या :
संशोधन असे सूचित करते की मोबाईल फोन वापरल्याने मेंदूमध्ये रासायनिक बदल होऊ शकतात. रेडिओलॉजिकल सोसायटी ऑफ नॉर्थ अमेरिकेला सादर केलेल्या एका अभ्यासात, संशोधकांना असे आढळून आले की, तथाकथित इंटरनेट आणि स्मार्टफोनचे व्यसन असलेल्या तरुणांनी नियंत्रण गटाच्या तुलनेत मेंदूच्या रसायनशास्त्रात असमतोल दाखवले आहे.
जसा जसा जग तंत्रज्ञानाच्या झपाट्यात येत आहे तसे जगामध्ये विचारवंत लोकांची कमी होत जाणार आहे असे दिसत आहे. कारण मोबाईल डिव्‍हाइस वापरणाऱ्याचे केवळ लक्ष विचलित करत नाहीत, तर माहिती प्रदान करण्यासाठी आपला मेंदू त्याच्यावर अवलंबून ठेवतो. एकेकाळी सर्व फोन नंबर पाठ असणारे आपण आज आपल्याला फोन नंबर लक्षात ठेवावे लागत नाहीत किंवा आपल्या डेस्कवर मोठी जाडी डिक्शनरी ठेवण्याची गरज नाही. ती सर्व माहिती आपल्याला फोनमध्ये सोयीस्करपणे संग्रहीत केली जाते. आपल्या आजूबाजूच्या जगाविषयी आपल्याला पडणाऱ्या प्रश्नांवर विचार करण्याऐवजी, आपण आपला फक्त फोन आणि गूगल उत्तरे मिळवू शकते. भेटी, मीटिंग किंवा तारखा लक्षात ठेवण्याचा प्रयत्न करण्याऐवजी, दररोज काय पूर्ण करायचे आहे याची आठवण करून देण्यासाठी फक्त एखाद्या मोबाईल ॲप वर अवलंबून राहू शकतो. काही तज्ञ चेतावणी देतात की, सर्व उत्तरांसाठी जेव्हा आपण आणि आजच्या शाळा महाविद्यालयातल्या प्रत्येक विद्यार्थी मोबाइल डिव्हाइसवर जास्त अवलंबून राहिल्याने मानसिक आळस निर्माण होत आहे. स्मार्टफोनवर विसंबून राहणे आणि मानसिक आळस यांच्यात एक संबंध असल्याचे एका अभ्यासात आढळून आले आहे.
आज शालेय आणि महाविद्यालयीन मुलांमुलींमध्ये मोबाइल फोनचा अतिवापर केल्याने विविध नकारात्मक परिणाम आढळत आहेत. यात समाविष्ट काही बाबी पुढीलप्रमाणे आहेत.
शैक्षणिक कामगिरी :
मोबाइल डिव्हाइसवर जास्त वेळ घालवल्याने विद्यार्थ्यांचे त्यांच्या अभ्यासापासून लक्ष विचलित होऊ शकते, त्यांच्या शैक्षणिक कार्यक्षमतेवर परिणाम होतो आणि त्यांचे शिक्षणावरील लक्ष कमी होते.
शारीरिक आरोग्य :
मोबाईल फोनचा दीर्घकाळ वापर केल्याने खराब मुद्रा, डोळ्यांवर ताण आणि टच स्क्रिनवर करत असलेल्या वारंवार हालचालींमुळे मान आणि हातांमध्ये अस्वस्थता येऊ शकते. झोपण्यापूर्वी जास्त स्क्रीन टाइम झोपण्याच्या पद्धतींमध्ये व्यत्यय आणू शकतो. ज्यामुळे थकवा येतो आणि सतर्कता कमी होते.
सामाजिक अलगाव :
संप्रेषणासाठी मोबाईल डिव्हाइसेसवरील अत्याधिक अवलंबनामुळे समोरासमोरील सामाजिक परस्परसंवादात अडथळा येऊ शकतो. ज्यामुळे सामाजिक अलगाव आणि अर्थपूर्ण संबंध निर्माण करण्यात अडचण येऊ शकते.
मानसिक आरोग्य :
मोबाइल फोनचा अतिवापर हा मुलांमधील चिंता, नैराश्य आणि तणावाच्या वाढीव पातळीशी जोडला गेला आहे. सोशल मीडिया आणि ऑनलाइन संवादाच्या सतत संपर्कात राहणे अपुरेपणा आणि कमी आत्मसन्मानाच्या भावनांना कारणीभूत ठरू शकते.
सायबर धमकावणी आणि ऑनलाइन सुरक्षा :
मॉनिटर न केलेला मोबाईल वापरामुळे मुले सायबर धमकी, अयोग्य सामग्री आणि ऑनलाइन शिकारी यांच्या समोर येऊ शकतात. ज्यामुळे त्यांच्या भावनिक आरोग्यासाठी आणि सुरक्षिततेला धोका निर्माण होतो.
या दुष्परिणामांवर मात करण्यासाठी, पालक, शिक्षक आणि शाळा खालील उपायांचा विचार करू शकतात :
वाचन :
मुलांना सक्रिय वाचनात सामील करा, ज्यामुळे ते केवळ मोबाईलपासून दूर राहतील असे नाही तर त्यांची मानसिक क्षमता वाढेल एखादे पुस्तक वाचणे दीर्घकालीन मेमरीमध्ये माहिती साठवते, तर मोबाईलमध्ये वाचन केवळ अल्पकालीन आहे.
चांगल्या सवयी :
लवकर उठणे, चांगले अन्न खाणे आणि जंक फूड न घेणे, भरपूर पाणी पिणे, हसणे, व्यायाम करणे, सहानुभूती, दयाळूपणा, अभ्यास आणि आनंद यासारख्या चांगल्या सांस्कृतिक सवयींचा सराव करा आणि त्यांना शिकवा. त्यांना भविष्याची स्वप्ने दाखवण्यात मदत करा इ.
मर्यादा सेट करणे :
शाळेच्या वेळेत आणि अभ्यासाच्या वेळेत मोबाईल फोन वापरासाठी स्पष्ट मार्गदर्शक तत्त्वे स्थापित करा. स्क्रीन वेळ कमी करण्यासाठी विश्रांती आणि बाह्य क्रियाकलापांना प्रोत्साहन द्या.
पालकांचे निरीक्षण :
पालकांनी त्यांच्या मुलांच्या मोबाइल वापराचे नियमितपणे निरीक्षण केले पाहिजे, ज्यात ते वापरत असलेले अॅप्स आणि ते वापरत असलेल्या सामग्रीचा समावेश आहे. पालक नियंत्रण सॉफ्टवेअर स्क्रीन टाइम व्यवस्थापित करण्यात आणि अयोग्य सामग्री फिल्टर करण्यात मदत करू शकतात.
शिक्षण आणि जागरूकता :
शाळा जबाबदार मोबाईल फोन वापर, ऑनलाइन सुरक्षितता आणि जास्त स्क्रीन वेळेचे संभाव्य नकारात्मक परिणाम यावर कार्यशाळा आणि सत्रे आयोजित करू शकतात.
ऑफलाइन क्रियाकलापांना प्रोत्साहन देणे :
अभ्यासेत्तर क्रियाकलाप, छंद आणि खेळांना प्रोत्साहन द्या, ज्यात समोरासमोर संवाद आणि शारीरिक व्यस्तता समाविष्ट आहे. संतुलित जीवनशैलीला चालना द्या.
फोन-फ्री झोन तयार करणे :
शाळेच्या आवारातील काही क्षेत्रे फोन-मुक्त क्षेत्र म्हणून नियुक्त करा, जेणेकरून लक्ष विचलित होईल आणि अभ्यास आणि सामाजिक परस्परसंवादांवर अधिक चांगले लक्ष केंद्रित करावे.
उदाहरणांनुसार अग्रगण्य :
प्रौढांनी त्यांचा स्वतःचा स्क्रीन वेळ मर्यादित करून आणि ऑनलाइन आणि ऑफलाइन क्रियाकलाप संतुलित करण्याचे महत्त्व दाखवून निरोगी मोबाइल फोन वर्तनाचे मॉडेल केले पाहिजे.
खुल्या संवादाला प्रोत्साहन देणे :
असे वातावरण तयार करा जिथे मुलांना त्यांच्या मोबाईल फोन वापरण्याच्या सवयी आणि जास्त स्क्रीन वेळेमुळे त्यांना तोंड द्यावे लागणार्‍या कोणत्याही आव्हानांवर चर्चा करण्यात सोयीस्कर वाटेल.
डिजिटल वेलबीइंग टूल्स :
याच्या वापराच्या पद्धतींचे परीक्षण करण्यासाठी आणि अॅप-विशिष्ट मर्यादा सेट करण्यासाठी अनेक उपकरणांवर उपलब्ध अंगभूत डिजिटल कल्याण वैशिष्ट्ये वापरा.
पालकांसोबत सहयोग :
मोबाइल फोनचा वापर आणि त्याचे संभाव्य नकारात्मक परिणाम व्यवस्थापित करण्यासाठी सुसंगत नियम आणि धोरणे स्थापित करण्यासाठी शाळा आणि पालक एकत्र काम करू शकतात.
या रणनीतींच्या संयोजनाची अंमलबजावणी करून, शाळा आणि पालक शाळेतील मुलांमधील मोबाइल फोनच्या अतिवापराचे दुष्परिणाम कमी करण्यास मदत करू शकतात आणि तंत्रज्ञानाकडे निरोगी, अधिक संतुलित दृष्टिकोनाला प्रोत्साहन देऊ शकतात.
हेही वाचा :
