पुणे : 28 एप्रिल पासून पुणे विमानतळ परिसरात अधूनमधून दिसणारा एक प्रौढ नर बिबट्या 11 डिसेंबर रोजीn अखिल अखेर तब्बल आठ महिन्याच्या प्रयत्नानंतर पुणे वनविभागाच्या नेतृत्वाखाली, रेस्क्यू चॅरिटेबल ट्रस्ट आणि भारतीय विमानतळ प्राधिकरणाच्या यांच्या संयुक्त मोहिमेद्वारे सुरक्षितरीत्या बेशुद्ध करून पकडण्यात आला. आठवडाभरापूर्वीच आफ्रिकन आणि ऑस्ट्रेलियन तज्ञांनी वनविभागाच्या 40 अधिकाऱ्यांना प्रशिक्षण दिले होते त्या प्रशिक्षणात बिबट्या च्या हालचालींवर लक्ष देऊन त्याचा डेटा गोळा करण्यात आला त्यातूनच ही मोहीम संयुक्तरीत्या राबवण्यात आली त्याचेही यश असल्याचे अधिकाऱ्यांनी सांगितले.
लोहगाव विमानतळाचा परिसर प्रचंड मोठा आणि विस्तीर्ण असून त्या ठिकाणी लपण्यास मोठी जागा आहे अनेक ठिकाणी उंच सखल भाग असून छोट्या छोट्या गुहा देखील या ठिकाणी आहेत. त्या गुहांचा सर्वे करून त्या ठिकाणी जाळ्या बसवण्यात आल्या होत्या. वनविभागाचे अधिकारी, विमानतळ प्राधिकरणाचे अधिकारी आणि रेस्क्यू या खाजगी संस्थेचे लोक या ठिकाणी गेल्या अनेक महिन्यापासून सापळा लावून होते.विमानतळावर तब्बल 15 एरियल कॅमेरे लावण्यात आले होते तर तीन पेक्षा जास्त सापडे लावण्यात आले होते. वातावरणातला प्रचंड गारठा आणि कमी झालेली वर्दळ अशा अवस्थेत हा बिबट्या वारंवार दिसत होता. शेवटी गुरुवारी रात्री मध्यरात्री आणि शुक्रवारच्या पहाटे हा बिबट्या एका सखल भागातील जाळीत अलगद अडकला आणि वनविभागाच्या अधिकाऱ्यांना तो तब्बल आठ महिन्यानंतर पकडल्याचा आनंद झाला.
हा नरबीपट्या असून प्रौढ आहे त्याला तपासणीसाठी वनविभागाने 24 तास केंद्रात ठेवण्याचा निर्णय घेतला असून त्याची वैद्यकीय तपासणी लवकरात करण्यात येणार असल्याचे अधिकाऱ्यांनी सांगितले.
बिबट्या 28 एप्रिल 2025 रोजी प्रथम आढळला. पुढील काही महिन्यांत त्याने विमानतळ परिसरातील भूमिगत बोगदे, दाट झुडपे आणि कमी मानवी हालचाली असलेल्या भागांचा वापर करून आत-बाहेर हालचाल चालू ठेवली. विमानतळाचा विस्तृत आणि संवेदनशील परिसर लक्षात घेता, त्याला पकडण्याच्या प्रयत्नांना अनेक गंभीर तांत्रिक आणि सुरक्षा विषयक अडचणींचा सामना करावा लागला. कॅमेरा ट्रॅप, लाईव्ह कॅमेरे आणि पिंजरे यांद्वारे सातत्याने निरीक्षण ठेवण्यात आले, परंतु बिबट्या पिंजऱ्यात न जाता त्यांना चुकवत राहिला.
4 डिसेंबर 2025 रोजी, निरीक्षणातून बिबट्या पुन्हा भूमिगत बोगद्यात गेल्याचे स्पष्ट झाले. त्यानंतर सर्व संभाव्य बाहेर पडण्याचे मार्ग बंद व मजबूत करण्यात आले, अतिरिक्त थेट निरीक्षण करणारे कॅमेरे बसवण्यात आले आणि बोगद्याच्या आतील हालचाली अधिक अचूकपणे समजण्यासाठी कॅमेरा ट्रॅपचे पुनर्स्थापन करण्यात आले.
या निरीक्षणांच्या आधारे, 11 डिसेंबर 2025 रोजी सुमारे 30 सदस्यांच्या संयुक्त पथकाने एक केंद्रित योजना राबवली. वनविभाग, रेस्क्यू चॅरिटेबल ट्रस्ट आणि आणि भारतीय हवाई दलाचे अधिकारी या पथकांनी समन्वय साधून बिबट्याला अंदाजे 80 फूट लांबीच्या बोगद्यात नेण्याची मोहीम आखली, जेणेकरून नियंत्रित परिस्थितीत त्याला शांततामयरीत्या बेशुद्ध करता येईल.
अत्यंत मर्यादित जागा असूनही, वन्यजीव वैद्यक तज्ञ डॉ. गौरव मंगला यांनी बिबट्याला यशस्वीपणे डार्ट मारून बेशुद्ध केले. बिबट्याला त्यानंतर बोगद्यातून सुरक्षित बाहेर काढून वैद्यकीय निरीक्षणासाठी हलवण्यात आले.
या ऑपरेशनला संयम, अचूकता आणि सतत परिस्थितीचे मूल्यमापन आवश्यक होते,” असे डॉ. गौरव मंगला म्हणाले. “बिबट्याने दोन लाइव्ह कॅमेरे नुकसानीत केले होते आणि मला अत्यंत कठीण कोनातून शॉट घ्यावा लागला. पथकांनी शांत राहून अचूक नियोजनाप्रमाणे कृती केली, त्यामुळेच हे शक्य झाले.
बिबट्या सध्या पूर्णपणे स्थिर असून पुढील निरीक्षणासाठी बावधन, पुणे येथील ट्रान्झिट ट्रीटमेंट सेंटरमध्ये ठेवलेला आहे.
पुणे विभागाचे उपवनसंरक्षक महादेव मोहिते म्हणाले, ही मोहीम म्हणजे सक्षम समन्वय आणि तयारपणाचे प्रतीक आहे. अनेक महिन्यांपासून सातत्याने एकत्र काम केले. संवेदनशील नागरी आणि पायाभूत सुविधांमध्येही जटिल वन्यजीव परिस्थितींना प्रतिसाद देण्याची क्षमता दाखवून दिली आहे
रेस्क्यू चॅरिटेबल ट्रस्टच्या च्या संस्थापक आणि अध्यक्ष नेहा पंचमिया म्हणाल्या, प्रत्येक वन्यजीव वेगळी असते आणि निर्णय घाईने नव्हे तर परिस्थिती, वेळ आणि योग्य रणनीतीवर आधारित असावेत. डेटा, तंत्रज्ञान आणि पथकाचा सक्षम समन्वय यामुळे मानव आणि वन्यजीवांच्या सुरक्षिततेला प्राधान्य देणारे परिणाम शक्य होतात.
अधिकाऱ्यांनी सांगितले की मोहिमेदरम्यान कोणतीही मानवी दुखापत झाली नाही तसेच विमानतळाची कामे विनाअडथळा सुरू राहिली. बिबट्याच्या दीर्घकालीन व्यवस्थापनाचा निर्णय वनविभाग निर्धारित प्रोटोकॉलनुसार घेईल.
ही यशस्वी मोहीम दीर्घकाळ चाललेल्या आणि तांत्रिकदृष्ट्या आव्हानात्मक प्रयत्नांचा यशस्वी शेवट ठरली असून, संवेदनशील नागरी परिसरात पुराव्यावर आधारित, नियोजित आणि समन्वयित वन्यजीव व्यवस्थापनाचे महत्व अधोरेखित करते.