भारतीय महिला क्रिकेट संघाने २०२५ चा एकदिवसीय विश्वचषक जिंकून नवा इतिहास रचला आहे. हरमनप्रीत कौरच्या नेतृत्वाखालील या संघाने केवळ ट्रॉफीवर नाव कोरले नाही, तर अनेक दशकांच्या संघर्षाचे आणि चिकाटीचे चीज केले आहे. या विजयामुळे त्यांना BCCI कडून ५१ कोटी रुपयांचे रोख बक्षिस जाहीर झाले आहे, जे महिला क्रिकेटसाठी अभूतपूर्व मानले जात आहे.
हा भव्य सत्कार आणि भरघोस मानधन पाहता, या खेळाडूंनी आणि त्यांच्या पूर्वीच्या पिढीतील खेळाडूंनी पाहिलेला खडतर काळ आठवल्याशिवाय राहत नाही. महान क्रिकेटपटू मिताली राज यांनी उघड केलेले संघर्षमय वास्तव, या दोन युगांमधील प्रचंड फरक स्पष्ट करते.
महिला क्रिकेटचा सुरुवातीचा काळ हा संघर्ष, त्याग आणि अत्यंत बिकट परिस्थितीचा होता. मिताली राज हिच्या कहाणीतून हे चित्र अधिक स्पष्ट होते.
जनरल डब्यातील प्रवास : महिला क्रिकेटपटूंना रेल्वेच्या जनरल डब्यातून प्रवास करावा लागत असे. आजच्या वातानुकूलित (AC) प्रवासाच्या तुलनेत हा प्रवास किती कष्टप्रद होता, याची कल्पना येते.
करार आणि मॅच फीचा अभाव : बीसीसीआयच्या (BCCI) अंतर्गत येण्यापूर्वी महिला खेळाडूंना सेंट्रल कॉन्ट्रॅक्ट (केंद्रीय करार) मिळत नव्हता. सर्वात धक्कादायक बाब म्हणजे त्यांना मॅच फी देखील दिली जात नव्हती.
विश्वचषक फायनल खेळूनही किरकोळ मानधन : २००५ च्या विश्वचषकात भारतीय संघाने उपविजेतेपद मिळवले होते, मात्र या ऐतिहासिक कामगिरीनंतरही खेळाडूंना प्रत्येक सामन्यासाठी केवळ १,००० रुपये (एकूण ८ सामन्यांसाठी ८,००० रुपये) मिळाले. एका विश्वचषक फायनल खेळणाऱ्या खेळाडूला मिळालेली ही रक्कम आजच्या मानधनासमोर अगदीच नगण्य आहे.
महिला क्रिकेटमध्ये पैसा नसल्याने, खेळाडूंना आवश्यक सुविधा, उत्तम प्रशिक्षण आणि आंतरराष्ट्रीय दर्जाचे पाठबळ मिळत नव्हते. हा काळ म्हणजे भारतीय महिला क्रिकेटपटूंच्या चिकाटीचा आणि खेळावरील निस्सीम प्रेमाचा पुरावा आहे. केवळ खेळाच्या आवडीपोटी आणि देशासाठी खेळण्याच्या इच्छेपोटी त्यांनी हा संघर्ष सहन केला.
बीसीसीआयने महिला क्रिकेटचा कारभार स्वीकारल्यानंतर आणि विशेषतः २०१७ च्या विश्वचषकातील ऐतिहासिक कामगिरीनंतर भारतीय महिला क्रिकेटमध्ये आमूल बदल घडून आले. आजची परिस्थिती भूतकाळाच्या अगदी विरुद्ध आहे.
आर्थिक समानता : बीसीसीआयने महिला आणि पुरुष खेळाडूंसाठी समान मॅच फी देण्याचा ऐतिहासिक निर्णय घेतला आहे.
वर्तमान मॅच फी : सध्या एका टेस्ट मॅचसाठी १५ लाख रुपये, वनडे सामन्यासाठी ६ लाख रुपये आणि टी२० साठी ३ लाख रुपये दिले जातात. ही रक्कम भूतकाळातील १,००० रुपयांच्या तुलनेत हजारो पटीने अधिक आहे.
केंद्रीय करार : खेळाडूंना आता ग्रेडनुसार (A, B, C) वार्षिक करार मिळतात, ज्यामुळे त्यांना नियमित आणि निश्चित उत्पन्न मिळते.
भरघोस बक्षीस रक्कम : २०२५ विश्वचषक विजेत्या संघाला बीसीसीआयकडून ५१ कोटी आणि आयसीसीकडून मोठी रक्कम जाहीर होणे, ही या खेळातील मोठी आर्थिक क्रांतीच आहे. २०१७ विश्वचषकात उपविजेत्या ठरलेल्या संघालाही बीसीसीआयने प्रत्येक खेळाडूला ५० लाख बक्षीस दिले होते, जो प्रगतीचा एक महत्त्वाचा टप्पा होता.
सर्वोत्तम सुख-सुविधा : सध्या पुरुष संघाला मिळणाऱ्या सर्व सुख-सुविधा महिला खेळाडूंनाही पुरवल्या जातात. यात उत्तम दर्जाचे प्रवास, निवास, प्रशिक्षण सुविधा आणि वैद्यकीय सुविधांचा समावेश आहे.
WPL चा उदय : महिला प्रीमियर लीग (WPL) सारख्या स्पर्धांमुळे महिला खेळाडूंना व्यावसायिक स्तरावर खेळण्याची, आंतरराष्ट्रीय खेळाडूंसोबत अनुभव घेण्याची आणि मोठ्या रक्कमेचे करार करण्याची संधी मिळाली आहे.
भारतीय महिला क्रिकेटचा हा प्रवास संघर्षातून समृद्धीकडे झालेला आहे. मिताली राज, झुलन गोस्वामी आणि डायना एडुलजी यांच्यासारख्या खेळाडूंनी जनरल डब्यात प्रवास करून आणि अत्यल्प मानधनात खेळून ज्या क्रिकेटची ज्योत प्रज्वलित ठेवली, त्याचेच फळ आजच्या हरमनप्रीत कौर, स्मृती मानधना, जेमिमा रॉड्रेग्जी, शफाली वर्मा, दीप्ती शर्मासारख्या खेळाडूंना मिळत आहे.
भारतीय महिला क्रिकेटचा भूतकाळ हा निस्वार्थ सेवेचा होता, जिथे खेळाला व्यावसायिक प्रतिष्ठा किंवा आर्थिक मोबदला नव्हता. पण आजचा वर्तमानकाळ मात्र समानता, व्यावसायिकता आणि जागतिक यशाचा आहे. आता महिला खेळाडूंना त्यांच्या मेहनतीचा योग्य मोबदला आणि सन्मान मिळत आहे. २०२५ चा विश्वचषक विजय केवळ एक क्रिकेट सामना जिंकणे नव्हे, तर भारतीय महिला क्रिकेटच्या दोन युगांमधील संघर्षावर मिळवलेला ऐतिहासिक विजय आहे. योग्य पाठिंबा, सुविधा आणि समान संधी मिळाल्यास भारतीय महिला संघ जगात सर्वोच्च स्थान मिळवण्यास पूर्णपणे सक्षम आहे, हेच या विजयाने सिद्ध केले आहे.
