NISAR mission
श्रीहरिकोटा : भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) आणि अमेरिकेची अंतराळ संस्था नासा (NASA) यांच्या संयुक्त विद्यमाने विकसित करण्यात आलेल्या 'निसार' (NASA-ISRO सिंथेटिक ऍपर्चर रडार) या अत्याधुनिक आणि बहुप्रतिक्षित पृथ्वी निरीक्षण उपग्रहाचे बुधवारी श्रीहरिकोटा येथून प्रक्षेपण होणार आहे. इस्रोच्या अलीकडच्या काळातील सर्वात महत्त्वपूर्ण मोहिमांपैकी एक म्हणून या प्रक्षेपणाकडे पाहिले जात आहे.
या मोहिमेचे वैशिष्ट्य म्हणजे, भारताचे GSLV (जिओसिंक्रोनस सॅटेलाइट लॉन्च व्हेईकल) रॉकेट प्रथमच एखाद्या उपग्रहाला 'सन सिंक्रोनस पोलार ऑर्बिट'मध्ये स्थापित करणार आहे. या कक्षेत उपग्रह दररोज एकाच वेळी पृथ्वीच्या एकाच भागावरून जातो, ज्यामुळे अचूक निरीक्षणासाठी मदत होते. सामान्यतः अशा मोहिमांसाठी PSLV रॉकेटचा वापर केला जातो, परंतु 'निसार' हा वजनाने खूप जड उपग्रह असल्याने तो PSLVच्या प्रक्षेपण क्षमतेच्या पलीकडचा आहे. त्यामुळे या महत्त्वपूर्ण मोहिमेसाठी GSLVची निवड करण्यात आली आहे.
आतापर्यंत GSLV प्रक्षेपक वाहनाचा उपयोग केवळ भूस्थिर हस्तांतरण कक्षेत (Geosynchronous Transfer Orbit) उपग्रह स्थापित करण्यासाठी केला गेला आहे. या कक्षेतून उपग्रहांना सुमारे ३६,००० किलोमीटर उंचीवरील भूस्थिर कक्षेत नेणे सोपे होते, जिथे ते पृथ्वीसोबत फिरत एकाच ठिकाणी स्थिर राहतात. "हे प्रक्षेपण आमच्यासाठी अत्यंत अपेक्षित आणि महत्त्वाचे आहे," अशी माहिती इस्रोचे अध्यक्ष डॉ. व्ही. नारायणन यांनी दिली.
अचूक निरीक्षण: हा उपग्रह दिवस-रात्र आणि कोणत्याही हवामानात पृथ्वीचे स्पष्ट निरीक्षण करण्यास सक्षम आहे.
संपूर्ण पृथ्वीचे मॅपिंग: 'निसार' दर १२ दिवसांनी संपूर्ण पृथ्वीचे स्कॅनिंग करेल, ज्यामुळे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाची अत्यंत तपशीलवार छायाचित्रे मिळतील.
सूक्ष्म बदलांची नोंद: या उपग्रहामुळे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर होणारे अगदी एका सेंटीमीटर इतके सूक्ष्म बदलही अचूकपणे टिपता येणार आहेत.
इस्रोचे माजी अध्यक्ष के. सिवन यांनी या मोहिमेबद्दल बोलताना सांगितले, "हा एक अत्यंत प्रगत उपग्रह आहे जो पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील अगदी लहान हालचालीही नोंदवू शकतो. या निरीक्षणांमुळे ज्वालामुखीचा धोका किंवा भूस्खलन यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींचा नकाशा तयार करून आगाऊ तयारी करणे शक्य होईल. सुमारे १० वर्षांपूर्वी सुरू झालेल्या सहकार्याचा हा एक यशस्वी परिणाम आहे."
ही मोहीम भारत आणि अमेरिकेच्या अंतराळ संस्थांमधील पहिली 'हार्डवेअर' भागीदारी आहे. यामध्ये दोन्ही संस्थांनी उपग्रहासाठी वेगवेगळ्या रडार प्रणाली पुरवल्या आहेत. नासाने 'एल-बँड' रडार, तर इस्रोने 'एस-बँड' रडार विकसित केले आहे. हे दोन्ही रडार पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील वेगवेगळ्या आकाराच्या वैशिष्ट्यांसाठी तसेच जमिनीतील ओलावा, पृष्ठभागाचा खडबडीतपणा आणि हालचाल यांसारख्या गुणधर्मांसाठी संवेदनशील आहेत, ज्यामुळे मिळणारी माहिती अधिक अचूक आणि उपयुक्त ठरणार आहे.
