Jane Street SEBI Ban Bank Nifty Manipulation Derivatives Profit Expiry Day Strategy Rs 36,500 Crore Profit
पुढारी ऑनलाईन डेस्क : भारतीय शेअर बाजारात मोठ्या प्रमाणावर नफा कमवणाऱ्या अमेरिकन ट्रेडिंग फर्म Jane Street वर भारतीय बाजार नियंत्रक SEBI ने कडक कारवाई केली आहे. Jane Street Group आणि तिच्या संबंधित कंपन्यांना भारतीय शेअर बाजारात सहभागी होण्यास बंदी घालण्यात आली आहे.
हे पाऊल SEBI ने बँक निफ्टी ऑप्शन्समध्ये (Bank Nifty Options) केलेल्या अल्पकालीन किंमत फेरफार (price manipulation) च्या गंभीर आरोपांच्या पार्श्वभूमीवर उचलले आहे.
Jane Street ही 2000 साली स्थापन झालेली अमेरिकी ट्रेडिंग कंपनी असून ती एक प्रोप्रायटरी ट्रेडिंग फर्म आहे — म्हणजेच ही कंपनी इतर गुंतवणूकदारांचे पैसे न वापरता स्वतःच्या भांडवलावर ट्रेडिंग करते.
ही कंपनी उच्च-गती ट्रेडिंग (High Frequency Trading) आणि अल्गोरिदमिक मॉडेल्सचा वापर करून आंतरराष्ट्रीय बाजारात व्यवहार करते. कंपनीला 2,600 हून अधिक कर्मचारी, आणि अमेरिका, युरोप, आशिया अशा विविध भागांमध्ये कार्यरत ऑफिसेस आहेत.
भारतामध्ये Jane Street ने खालील चार कंपन्यांद्वारे आपले व्यवहार केले-
JSI Investments Pvt Ltd
JSI2 Investments Pvt Ltd
Jane Street Singapore Pte Ltd
Jane Street Asia Trading Ltd
SEBI च्या तपासानुसार, Jane Street ने जानेवारी 2023 ते मार्च 2025 या काळात Bank Nifty ऑप्शन्स मधून सुमारे ₹43,289 कोटींचा नफा कमावला, ज्यात इतर विभागातील तोट्यांनंतरही एकूण ₹36,502 कोटींचा निव्वळ नफा झाला.
SEBI ने 105 पानी आदेशात दोन महत्त्वाचे बाजार फेरफाराचे (market manipulation) प्रकार स्पष्ट केले आहेत:
1. इंट्राडे इंडेक्स मॅनिप्युलेशन स्ट्रॅटेजी (Intraday Index Manipulation Strategy)
उदाहरणार्थ, 17 जानेवारी 2024 रोजी, Jane Street ने बँक निफ्टीतील प्रमुख स्टॉक्स (जसे की ICICI Bank, Axis Bank, HDFC Bank) सकाळच्या सत्रात मोठ्या प्रमाणात खरेदी करून इंडेक्स कृत्रिमरित्या वर नेला.
त्याच वेळी त्यांनी मोठ्या प्रमाणात Call Options विकल्या (Short Position) आणि स्वस्तात Put Options खरेदी केल्या.
दुपारच्या सत्रात त्यांनी हेच स्टॉक्स विकून मार्केट खाली आणले, त्यामुळे Call Options ची किंमत कमी झाली आणि Put Options ची किंमत वाढली — यामुळे त्यांना मोठा नफा मिळाला.
2. एक्स्टेंडेड मार्किंग द क्लोज स्ट्रॅटेजी (Extended Marking the Close Strategy)
या तंत्रात Jane Street ने मुख्यतः Expiry Day ला — जेव्हा ऑप्शन्स कॉन्ट्रॅक्ट्स संपतात — बाजार बंद होण्याच्या काही मिनिटांत किंमतींवर परिणाम घडवून आणला.
Bank Nifty ऑप्शन्समधून ₹17,319 कोटींचा नफा कमावला गेला.
हे व्यवहार मुख्यतः Expiry Day च्या शेवटच्या क्षणी केले गेले.
नफा अनुचितरीत्या जास्त होता आणि एकाच वेळी अनेक कंपन्यांतून सामुहिकपणे (acting in concert) ट्रेडिंग केली गेली.
Jane Street च्या चारही भारतीय कंपन्यांना भारतीय शेअर बाजारात प्रवेश बंद केला.
₹4,843 कोटी रुपये गोठवले (फ्रीज केले).
Jane Street ला 21 दिवसांत उत्तर देण्यास किंवा सुनावणी मागण्यास सांगितले.
Jane Street ने PFUTP (Prohibition of Fraudulent and Unfair Trade Practices) नियमांचे उल्लंघन केले.
इतर गुंतवणूकदारांना दिशाभूल केली, विशेषतः किरकोळ (retail) गुंतवणूकदारांना.
NSE कडून दिलेल्या इशाऱ्याकडे दुर्लक्ष केले.
Jane Street ने अद्याप कोणतेही गैरकृत्य मान्य केलेले नाही. त्यांनी Reuters ला दिलेल्या निवेदनात SEBI च्या निष्कर्षांना नकार दिला आणि पुढील तपशीलवार प्रतिसाद देणार असल्याचे सांगितले.
त्यांच्या म्हणण्यानुसार, "Jane Street हे जगभरातील नियमांचे पालन करणाऱ्या धोरणांनुसार काम करणारी संस्था आहे. आम्ही SEBI च्या आदेशाचा पुनरविचार करू आणि पुढील प्रक्रिया रीतसर पार पाडू."
ही कारवाई म्हणजे भारतात परकीय ट्रेडिंग फर्मवर झालेली सर्वात मोठी कारवाई आहे. यामुळे Derivatives बाजार, विशेषतः Expiry Day ट्रेडिंग संदर्भात नवे नियम आणि मर्यादा लागू होण्याची शक्यता आहे. अल्गोरिदमिक व हाय-फ्रिक्वेन्सी ट्रेडिंगवरही आता जास्त लक्ष आणि नियंत्रण येण्याची शक्यता आहे.
