Solar Missions : आतापर्यंत 'या' देशांनी राबविल्या आहेत सौर मोहिमा

By:Sonali Jadhav Published on: September 2, 2023, 12:57 PM

पुढारी ऑनलाईन डेस्क : चांद्रयान-3’च्या अभूतपूर्व यशानंतर आता भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था म्हणजेच ‘इस्रो’कडून सूर्याचा अभ्यास करण्यासाठी ‘आदित्य एल-1’ ही मोहीम राबवण्यात येत आहे. आज (दि. 2) सकाळी 11 वाजून 50 मिनिटांनी येथील सतीश धवन केंद्रातून ‘आदित्य एल-1’चे प्रक्षेपण करण्यात आले. आदित्य-L1 ही भारताची पहिली आणि जगातील 23 वी सौर मोहीम आहे. भारताप्रमाणेच यापूर्वीही कोण-कोणत्या देशांनी सौर मोहिमा पाठवल्या आहेत, ते जाणून घेऊया. (Solar Missions)

Solar Missions : जगातील कोणत्या देशांनी सौर मोहिमा केल्या आहेत?

अमेरिका नासाने (NASA) ऑगस्ट 2018 मध्ये पार्कर सोलर प्रोब लाँच केले. डिसेंबर 2021 मध्ये, पार्करने सूर्याच्या वरच्या वातावरणातून, कोरोनामधून (वरचे वातावरण) उड्डाण केले आणि तेथील कण आणि चुंबकीय क्षेत्रांचे नमुने घेतले. अंतराळयानाने सूर्याला स्पर्श करण्याची ही पहिलीच वेळ असल्याचा नासाने दावा केला. फेब्रुवारी 2020 मध्ये, नासा, युरोपियन स्पेस एजन्सी (ESA) सह एकत्रितपणे, सूर्याने संपूर्ण सूर्यमालेत सतत बदलणारे अवकाश वातावरण कसे तयार केले आणि नियंत्रित केले याचे अन्वेषण करण्यासाठी ‘सोलर ऑर्बिटर’ लाँच केले.

जपान

जपानच्या जपान एरोस्पेस एक्सप्लोरेशन एजन्सी (JAXA) ने 1981 मध्ये हिनोटोरी (ASTRO-A) हा पहिला सौर निरीक्षण उपग्रह प्रक्षेपित केला. कठोर क्ष-किरणांचा वापर करून सोलर फ्लेअर्सचा अभ्यास करणे हा त्याचा उद्देश होता. JAXA च्या इतर सौर मोहिमांबद्दल बोलायचे तर 1991 मध्ये योहकोह (SOLAR-A), 1995 मध्ये SOHO (NASA आणि ESA सह) आणि 1998 मध्ये NASA सोबत ट्रान्झिएंट रीजन्स आणि कोरोनल एक्सप्लोरर (TRACE) या मोहिमा केल्या आहेत. 2006 मध्ये Hinode (SOLAR-B) मोहीम प्रक्षेपित केली, जो सौर वेधशाळा योहकोह (SOLAR-A) च्या परिभ्रमणाचा पुढचा टप्पा होता. जपानने अमेरिका आणि ब्रिटनसोबत मिळून ते सुरू केले. हिनोड या वेधशाळेचा उद्देश सूर्याचा पृथ्वीवरील प्रभावाचा अभ्यास करणे हा आहे.

युरोप

ऑक्टोबर १९९० मध्ये, ESA ने सूर्याच्या ध्रुवाच्या वर आणि खाली अंतराळ वातावरणाचा अभ्यास करण्यासाठी युलिसिस लाँच केले. NASA आणि JAXA च्या सहकार्याने सुरू केलेल्या सौर मोहिमांच्या व्यतिरिक्त, ESA ने ऑक्टोबर 2001 मध्ये Proba-2 लाँच केले. प्रोबा-2 हे प्रोबा मालिकेतील दुसरे मिशन आहे. प्रोबा-2 वर चार प्रयोग झाले, त्यापैकी दोन सौर निरीक्षण प्रयोग होते. ESA च्या आगामी सौर मोहिमा Proba-3 आणि Smile आहेत जे अनुक्रमे 2024 आणि 2025 मध्ये लॉन्च केले जातील.

चीन

चीनने सौर वेधशाळा (ASO-S) 8 ऑक्टोबर 2022 रोजी नॅशनल स्पेस सायन्स सेंटर, चायनीज ऍकॅडमी ऑफ सायन्सेस (CAS) द्वारे प्रक्षेपित केले.

Solar Missions : भारताचे आदित्य-L1 म्हणजे काय?

आदित्य एल1 हे सूर्याचा अभ्यास करण्याचे मिशन आहे. यासोबतच इस्रोने याला पहिली अंतराळ-आधारित वेधशाळा श्रेणी भारतीय सौर मोहीम म्हटले आहे. पृथ्वीपासून अंदाजे 1.5 दशलक्ष किमी अंतरावर असलेल्या सूर्य-पृथ्वी प्रणालीच्या Lagrangian पॉइंट 1 (L1) भोवती हेलो ऑर्बिटमध्ये यान ठेवण्याची योजना आहे.

आदित्य L-1 सौर कोरोनाची रचना (सूर्याच्या वातावरणाचा सर्वात बाहेरील भाग) आणि त्याची गरम प्रक्रिया, त्याचे तापमान, सौर उद्रेक आणि सौर वादळांची कारणे आणि उत्पत्ती, कोरोनाची रचना, वेग आणि घनता आणि कोरोनल लूप प्लाझ्मा, गुणधर्म हे चुंबकीय क्षेत्र मोजेल, कोरोनल मास इजेक्शनची उत्पत्ती, उत्क्रांती आणि गतीचा अभ्यास करेल (सूर्यमधील सर्वात शक्तिशाली स्फोट जे थेट पृथ्वीच्या दिशेने येतात), सौर वारे आणि अंतराळ हवामानावर परिणाम करणारे घटक.

Solar Missions : अनेक रहस्ये उलगडणार

या मोहिमेच्या माध्यमातून ‘इस्रो’ सूर्याचा अधिक चांगल्या प्रकारे अभ्यास करू शकेल. सूर्याच्या पृष्ठभागावरील तापमान, सौरवादळे, कॉस्मिक रेंज आणि इतर बर्‍याच गोष्टींचा अभ्यास करणे ‘इस्रो’ला शक्य होणार आहे. यासोबतच लॅग्रेंज पॉईंटजवळच्या कणांचाही अभ्यास ‘आदित्य एल-1’ करणार आहे.

त्याखेरीज सूर्याबद्दल माहीत नसलेली अनेक रहस्ये उलगडली जातील, अशी अपेक्षा आहे. सूर्याचे जे वेगवेगळे थर आहेत, त्याबद्दल माहिती मिळेल. ‘आदित्य एल-1’चा कालावधी पाच वर्षांचा असेल. या काळात तो सूर्याभोवती फेर्‍या मारेल आणि सूर्यावरील वादळे व अन्य घडामोडींसंबंधी माहिती मिळवेल. ‘चांद्रयान-3’प्रमाणेच ‘आदित्य एल-1’ सर्वप्रथम पृथ्वीच्या कक्षेत भ्रमण करेल. त्यानंतर १५ लाख किलोमीटरचा प्रवास करून ‘एल-1’ पॉईंटवर पोहोचेल. या पॉईंटवर फेर्‍या मारताना ‘आदित्य एल-1’ सूर्याच्या बाहेरच्या थराबद्दल माहिती देईल. (Aditya L1 Launch)

हेही वाचा