नवी दिल्ली: इंडियन काऊन्सिल ऑफ मेडिकल रिसर्च (ICMR) च्या 'ICMR-INDIAB' प्रकल्पांतर्गत नुकत्याच झालेल्या देशव्यापी सर्वेक्षणानुसार, भारतामध्ये मधुमेह (Diabetes), लठ्ठपणा (Obesity) आणि हृदयविकार (heart disease) यांसारख्या जीवनशैली-संबंधित आजारांचे प्रमाण चिंताजनक पातळीवर वाढले आहे. आहारातील बदल आणि बैठी जीवनशैली या वाढत्या आरोग्य संकटासाठी थेट जबाबदार असल्याचे या अभ्यासातून समोर आले आहे.
सर्वेक्षणात समाविष्ट असलेल्या सुमारे ८३% प्रौढ भारतीयांमध्ये उच्च रक्तदाब (Hypertension), उच्च कोलेस्टेरॉल, लठ्ठपणा किंवा मधुमेह यापैकी किमान एक 'मेटाबॉलिक रिस्क फॅक्टर' (चयापचय धोका घटक) आढळला आहे. अभ्यासातील ही माहिती भारतीयांसाठी धोक्याची घंटा आहे. ४१% प्रौढांमध्ये 'प्रि-डायबिटीज' (Prediabetes) ही भविष्यातील मधुमेहाची पूर्वसूचना देणारी स्थिती आढळली, हे विशेष गंभीर आहे. तर ४३% प्रौढ 'जास्त वजन' (Overweight) असलेले तर २६% 'लठ्ठ' (Obese) आढळले. पोटावरील चरबी (Abdominal Obesity) ३६% लोकांमध्ये असून, ती हृदयासाठी अधिक हानिकारक आहे.
भारतीय आहारात सध्या पांढरा भात, मैदा आणि साखर यांसारख्या 'लो-क्वालिटी कार्बोहायड्रेट्स'चे (Low-Quality Carbohydrates) प्रमाण खूप जास्त आहे. सरासरी भारतीय व्यक्ती त्यांच्या एकूण कॅलरीपैकी ६२% कॅलरी कार्बोहायड्रेट्समधून घेतो.
याउलट, भारतीयांच्या आहारात प्रथिनांचे (Protein) प्रमाण खूप कमी आहे. ज्या लोकांनी आहारात सर्वाधिक कार्बोहायड्रेट्स खाल्ले, त्यांना टाईप २ मधुमेहाचा धोका ३०% आणि प्री-डायबिटीजचा धोका २०% जास्त असल्याचे आढळले.
शहरांमध्ये राहणाऱ्या लोकांमध्ये बैठी जीवनशैली (Sedentary Lifestyle), जास्त वजन आणि उच्च रक्तदाबाचा धोका ग्रामीण भागातील लोकांपेक्षा अधिक आहे. त्यामुळे त्यांच्यामध्ये मधुमेह, लठ्ठपणा आणि हृदयविकाराचा धोका अधिक आढळून आला आहे.
या अभ्यासात सर्वात महत्त्वपूर्ण बाब म्हणजे आहारात केलेला बदल. नुसते पांढऱ्या तांदळाऐवजी गहू किंवा बाजरी (Millets) खाल्ल्याने मधुमेह किंवा लठ्ठपणाचा धोका कमी झाला नाही. परंतु, जेव्हा आहारातील काही कार्बोहायड्रेट्सच्या जागी प्रथिने (Protein) समाविष्ट केली गेली, तेव्हा अत्यंत सकारात्मक परिणाम दिसून आले. प्रथिनेयुक्त पदार्थ, जसे की वनस्पती-आधारित प्रथिने (Plant Proteins), दुग्धजन्य पदार्थ (Dairy), अंडी (Egg) किंवा मासे (Fish), आहारातील कार्बोहायड्रेट्सच्या जागी घेतल्यास, टाईप २ मधुमेहाचा धोका ९% ते ११% आणि प्रि-डायबिटीजचा धोका ६% ते १८% पर्यंत कमी झाला. प्रि-डायबिटीज रोखण्यासाठी दुग्धजन्य प्रथिने (Dairy Protein) आणि मधुमेह रोखण्यासाठी अंडी प्रथिने (Egg Protein) सर्वात जास्त फायदेशीर ठरली.
ICMR च्या या सर्वेक्षणातून स्पष्ट झाले आहे की, केवळ प्रक्रिया केलेले धान्य टाळणे पुरेसे नाही. भारतीयांना त्यांची जीवनशैली आणि आहार तातडीने बदलण्याची गरज आहे. पांढरा भात, मैदा आणि साखर यांसारख्या कार्बोहायड्रेट्सचे एकूण प्रमाण कमी करा. शारीरिक हालचाल (Physical Activity) वाढवा आणि दुग्धजन्य पदार्थ, अंडी, मासे आणि डाळी-कडधान्ये यांसारखे प्रथिनेयुक्त पदार्थ आहारात वाढवा. आरोग्य आणि आहाराकडे नीट लक्ष न दिल्यास, उच्च रक्तदाब, लठ्ठपणा आणि मधुमेह यांच्या एकत्रित परिणामांमुळे देशात हृदयविकार आणि पक्षाघाताचे (Stroke) प्रमाण वाढेल, जो भारतीय आरोग्य व्यवस्थेवर मोठा ताण असेल.
