Pre 1965 Bollywood Songs Copyright: लता मंगेशकर, मोहम्मद रफी, किशोर कुमार, आशा भोसले यांसारख्या दिग्गज गायकांनी गायलेली हिंदी चित्रपटसृष्टीची सुवर्णकाळातील (Golden Age) गाणी आजही हॉटेल्स, कार्यक्रम, टीव्ही आणि डिजिटल प्लॅटफॉर्मवर मोठ्या प्रमाणात ऐकली जातात. ही गाणी प्रामुख्याने सारेगामा इंडिया लिमिटेडशी संबंधित असली, तरी त्यांचे कॉपीराइट कायमस्वरूपी नसतात, हा महत्त्वाचा मुद्दा आता समोर आला आहे.
भारतातील कॉपीराइट कायदा 1957 मधील कलम 27 नुसार, एखाद्या साउंड रेकॉर्डिंगचा कॉपीराइट हा त्याच्या पहिल्या प्रकाशनानंतरच्या वर्षापासून 60 वर्षे असतो. ही मुदत संपल्यानंतर ते गाणे Public Domain मध्ये जाते. म्हणजेच, अशा गाण्यांचा वापर करण्यासाठी कोणताही परवाना (लायसन्स) घेण्याची गरज नाही.
उदाहरणार्थ, 1965 साली प्रसिद्ध झालेल्या गाण्यांचा कॉपीराइट 2025 च्या अखेरीस संपतो. त्यामुळे 1950 आणि 1960 च्या सुरुवातीला आलेली अनेक लोकप्रिय हिंदी गाणी लवकरच सार्वजनिक वापरासाठी खुली होत आहेत.
ऑक्टोबर 2025 मध्ये Bignet Solutions LLP या संस्थेला एका खासगी कार्यक्रमात काही जुनी हिंदी गाणी वाजवण्यासाठी Novex Communications Pvt Ltd कडून परवाना घेण्यास सांगण्यात आलं. याविरोधात Bignet ने दिल्ली उच्च न्यायालयात धाव घेतली.
10 ऑक्टोबर 2025 रोजी न्यायालयाने स्पष्ट केलं की, Novex ज्या गाण्यांचे मालक नाही किंवा जी गाणी आधीच Public Domain मध्ये आहेत, त्यांच्यावर Novex कोणताही हक्क सांगत नाही. यानंतर Bignet ने फक्त 1965 पूर्वीची गाणी वाजवण्याची हमी दिली आणि कार्यक्रम कोणत्याही अडथळ्याशिवाय पार पडला.
21 नोव्हेंबर 2025 रोजीच्या सुनावणीत, Novex ने पुन्हा सांगितलं की, 1965 पूर्वी प्रकाशित झालेल्या साउंड रेकॉर्डिंगवर ते कॉपीराइटचा दावा करत नाहीत. कार्यक्रम शांततेत पार पडल्याने, न्यायालयाने ही केस निकाली काढली.
या निर्णयामुळे एक महत्त्वाचा मुद्दा समोर आला आहे. दरवर्षी अनेक जुनी गाणी कॉपीराइटमुक्त होत आहेत.
याचा फायदा
▪️ कार्यक्रम आयोजक
▪️ हॉटेल्स
▪️ इव्हेंट मॅनेजर्स
▪️ छोटे व्यवसाय
▪️ सांस्कृतिक उपक्रम
यांना होऊ शकतो, कारण Public Domain मधील गाण्यांसाठी कोणतेही लायसन्स आवश्यक नाही.
तज्ज्ञांच्या मते, जुन्या गाण्यांची मूळ तारीख आणि सार्वजनिक स्वरूपात उपलब्ध असणे गरजेचे आहे. त्यामुळे कोणते गाणे अजूनही कॉपीराइटमध्ये आहे आणि कोणते मुक्त झाले आहे, हे सर्वांना सहज समजू शकेल.
