तुमचं लहान बाळ मोबाईल सहज हाताळतंय, हे पाहून तुम्हाला कौतुक वाटतंय का? तुम्हाला वाटतंय का की ते खूप 'स्मार्ट' आहे? जर हो, तर वेळीच सावध व्हा. एका वृत्तसंस्थेने दिलेल्या वृत्तानुसार अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थेच्या (एम्स) एका ताज्या आणि अत्यंत महत्त्वपूर्ण अभ्यासात एक धक्कादायक सत्य समोर आले आहे. मोबाईल किंवा कोणत्याही स्क्रीनवर जास्त वेळ घालवणारी मुले हुशार नाही, तर उलट मंदबुद्धी बनण्याचा आणि शंभरपेक्षा जास्त गंभीर समस्यांना बळी पडण्याचा धोका आहे.
'आजकालची मुलं मोबाईल घेऊनच जन्माला येतात,' हे वाक्य आता सर्रास ऐकायला मिळतं. मात्र, पालकांकडून होणारे हे कौतुक मुलांच्या भविष्यासाठी किती घातक आहे, हे या अभ्यासातून स्पष्ट झाले आहे.
एम्स, रायपूरचे डॉ. आशिष खोब्रागडे आणि एम. स्वाथी शेणॉय यांच्या नेतृत्वाखालील या अभ्यासात २,८५७ मुलांच्या माहितीचे विश्लेषण करण्यात आले. 'क्युरियस' (Cureus) या प्रतिष्ठित जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या या अभ्यासातील निष्कर्ष अत्यंत चिंताजनक आहेत.
दुप्पट स्क्रीन टाइम: भारतीय मुले सरासरी दररोज २.२ तास स्क्रीनवर घालवत आहेत, जे ५ वर्षांखालील मुलांसाठी निश्चित केलेल्या १.२ तासांच्या मर्यादेपेक्षा जवळपास दुप्पट आहे.
'स्मार्ट' नव्हे, विकासात अडथळा: पालकांना वाटते की, त्यांचा मुलगा ६ महिन्यांतच मोबाईल वापरतो म्हणजे तो खूप हुशार आहे. मात्र, सत्य याच्या अगदी उलट आहे. यामुळे मुलांच्या नैसर्गिक बौद्धिक आणि भाषिक विकासात गंभीर अडथळे निर्माण होत आहेत.
अभ्यासानुसार, मर्यादेपेक्षा जास्त स्क्रीन टाइममुळे मुलांमध्ये खालील गंभीर समस्या निर्माण होऊ शकतात:
बौद्धिक क्षमतेवर परिणाम: मुलांची विचार करण्याची, समजून घेण्याची आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता कमी होते.
भाषिक विकासात अडथळे: मुले बोलायला उशिरा शिकतात किंवा त्यांच्या शब्दसंग्रहात वाढ होत नाही.
सामाजिक कौशल्याचा अभाव: इतर मुलांमध्ये मिसळणे, संवाद साधणे आणि भावना समजून घेणे त्यांना जमत नाही.
एकाग्रतेचा अभाव: कोणत्याही गोष्टीवर लक्ष केंद्रित करणे त्यांना कठीण जाते, ज्यामुळे अभ्यासात त्यांचे लक्ष लागत नाही.
शारीरिक समस्या: लठ्ठपणा, झोपेच्या समस्या (रात्री नीट झोप न लागणे) आणि डोळ्यांचे आजार वाढतात.
एम्सच्या अभ्यासात पालकांना मुलांच्या भविष्यासाठी काही ठोस पावले उचलण्याचा सल्ला दिला आहे.
'तंत्रज्ञान-मुक्त क्षेत्र' तयार करा: घरात असे काही कोपरे किंवा विशिष्ट वेळ निश्चित करा, जिथे कोणीही मोबाईल किंवा टीव्ही पाहणार नाही.
ऑफलाइन खेळांना प्रोत्साहन द्या: मुलांना मैदानी खेळ, बैठे खेळ (उदा. सापशिडी, बुद्धीबळ) आणि इतर शारीरिक हालचालींमध्ये गुंतवा. यामुळे त्यांचा शारीरिक आणि मानसिक विकास होईल.
रडणाऱ्या मुलाला शांत करण्यासाठी मोबाईल नको: अनेक पालक रडणाऱ्या मुलाला शांत करण्यासाठी किंवा जेवताना त्याला गुंतवून ठेवण्यासाठी मोबाईल देतात. ही सवय अत्यंत धोकादायक असून तात्काळ बंद करावी.
पालकांनी स्वतः आदर्श बनावे: मुले पालकांचेच अनुकरण करतात. त्यामुळे मुलांचा स्क्रीन टाइम कमी करण्यापूर्वी, पालकांनी स्वतःच्या मोबाईल वापराला मर्यादा घालणे आवश्यक आहे.
थोडक्यात, एम्सचा हा अभ्यास प्रत्येक पालकासाठी एक इशारा आहे. मुलांच्या हातात मोबाईल देऊन त्यांना शांत करणे किंवा त्यांना 'स्मार्ट' बनवण्याचा प्रयत्न करणे, हे त्यांच्या भविष्यासाठी अत्यंत घातक ठरू शकते. मुलांचा खरा विकास मैदानी खेळ, संवाद आणि वास्तविक अनुभवांमधून होतो, स्क्रीनच्या आभासी जगात नाही.
