ऑटिझम म्हणजे 'कमीपणा' नाही, तर 'वेगळेपण' आहे. त्यांना आपल्या जगाशी जुळवून घेण्यासाठी थोडी जास्त मदत, प्रेम आणि संयमाची गरज असते. लवकर निदान झाल्यास आणि योग्य थेरपी मिळाल्यास ते एक आनंदी आणि यशस्वी जीवन जगू शकतात. खेळ हे ऑटिझम असलेल्या मुलांना तणावमुक्त आणि मनोरंजक वातावरणात महत्त्वाची कौशल्ये शिकवण्यासाठी एक उत्तम आणि प्रभावी माध्यम आहे. थेरपिस्टद्वारे सुचवलेले काही खेळ आणि ॲक्टिव्हिटीज खालीलप्रमाणे आहेत.
हे खेळ मुलांना सामाजिक संकेत समजून घेणे, आपली पाळी येण्याची वाट पाहणे आणि इतरांशी संवाद साधायला शिकवतात.
सोपे बोर्ड गेम्स: साप-शिडी किंवा लुडोसारखे खेळ नियम पाळणे, वाट पाहणे आणि हार-जीत स्वीकारायला शिकवतात.
भूमिका पालन (Role-Playing): बाहुल्या, ॲक्शन फिगर्स किंवा तुम्ही स्वतः दुकानात जाणे, डॉक्टरांकडे जाणे किंवा खेळणी शेअर करणे यांसारख्या दैनंदिन परिस्थितींचे नाटक करू शकता. यामुळे त्यांना सामाजिक अपेक्षा समजण्यास मदत होते.
चेंडू पास करणे: गोलात बसून एकमेकांना चेंडू पास केल्याने सर्वांचे लक्ष एकाच गोष्टीवर केंद्रित होते (joint attention) आणि पाळीनुसार खेळण्याची सवय लागते.
या ॲक्टिव्हिटीजमुळे बोलून किंवा हावभावातून संवाद साधण्यास प्रोत्साहन मिळते.
"मी काय पाहिलं?" (I Spy): हा साधा खेळ वर्णनात्मक भाषा वापरण्यास, ऐकण्याच्या कौशल्यास आणि परिसराकडे लक्ष देण्यास मदत करतो.
चित्रांद्वारे संवाद (PECS): ही एक औपचारिक पद्धत असली तरी, ती खेळकरपणे वापरली जाऊ शकते. तुम्ही खेळणी किंवा खाऊच्या पदार्थांची चित्रे तयार करू शकता आणि मुलाला हवी असलेली वस्तू मागण्यासाठी ते चित्र तुम्हाला द्यायला सांगू शकता.
ॲक्शन सॉंग्स (Action Songs): "Wheels on the Bus" किंवा "येरे येरे पावसा" यांसारखी गाणी शब्दांना कृतीशी जोडतात, ज्यामुळे भाषा आणि शारीरिक कौशल्ये दोन्ही मजबूत होतात.
ऑटिझम असलेल्या अनेक मुलांना संवेदनात्मक (sensory) समस्या असतात. हे खेळ त्यांना नियंत्रित वातावरणात संवेदनात्मक माहितीवर प्रक्रिया करण्यास मदत करतात.
प्ले-डो (Play-Doh) किंवा चिकणमाती: दाबणे, गोल करणे आणि आकार देणे यामुळे हाताच्या बोटांची कौशल्ये (fine motor skills) सुधारतात आणि हा एक शांत करणारा अनुभव असू शकतो.
वाळू किंवा पाण्याशी खेळ: वाळू किंवा पाणी ओतणे, चमच्याने भरणे आणि वेगवेगळ्या स्पर्शांचा अनुभव घेणे हे खूप आकर्षक असू शकते.
ब्लॉक्स लावणे (Building Blocks): ब्लॉक्स रचल्याने हात आणि डोळे यांच्यातील समन्वय सुधारतो आणि कारण-परिणाम समजण्यास मदत होते.
जेव्हा आपण ऑटिझमसाठी "उपाय" म्हणतो, तेव्हा आपण अशा थेरपी आणि पद्धतींबद्दल बोलत असतो ज्या व्यक्तीला लक्षणे व्यवस्थापित करण्यास आणि जीवनाचा दर्जा सुधारण्यास मदत करतात. हे आजार बरे करण्याचे उपाय नाहीत.
अप्लाइड बिहेविअर ॲनालिसिस (ABA): ही एक मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाणारी थेरपी आहे, जी संवाद, सामाजिक कौशल्ये आणि शिकण्यासारखी विशिष्ट कौशल्ये सुधारण्यासाठी सकारात्मक मजबुतीकरणाचा (positive reinforcement) वापर करते.
स्पीच थेरपी (Speech Therapy): स्पीच थेरपिस्ट मुलाला बोलली जाणारी आणि न बोलली जाणारी (उदा. हावभाव किंवा सांकेतिक भाषा) भाषा समजून घेण्यास आणि वापरण्यास मदत करतात.
ऑक्युपेशनल थेरपी (OT): ही थेरपी दैनंदिन जीवनासाठी आवश्यक असलेल्या कौशल्यांमध्ये मदत करते. यात शर्टची बटणे लावण्यापासून ते मोठ्या आवाजाचा किंवा विशिष्ट स्पर्शाचा त्रास कमी करण्यापर्यंत अनेक गोष्टींचा समावेश असतो.
सामाजिक कौशल्य प्रशिक्षण (Social Skills Training): हे प्रशिक्षण मुलांना आणि प्रौढांना इतरांशी कसे बोलावे, सामाजिक संकेत कसे ओळखावे आणि नातेसंबंध कसे तयार करावे हे शिकवते.
जर तुम्हाला तुमच्या मुलाच्या विकासाबद्दल काही चिंता वाटत असेल, तर बालरोगतज्ञ (Pediatrician) किंवा विकास मानसशास्त्रज्ञांचा (Developmental Psychologist) सल्ला घेणे हे सर्वात पहिले आणि महत्त्वाचे पाऊल आहे. ते योग्य मार्गदर्शन करू शकतात.
