भारतात पूजा-अर्चा (Rituals) आणि धार्मिक विधींमध्ये (Religious Practices) अगरबत्ती (Incense Stick) आणि धूप (Dhoop) जाळण्याला अत्यंत महत्त्व दिले जाते. घरामध्ये सुगंध आणि पवित्रता राखण्यासाठी जवळजवळ प्रत्येक घरात दररोज अगरबत्ती जाळली जाते. मात्र, लोकांना याची कल्पना नसते की रोज अगरबत्तीचा धूर श्वासातून आत घेणे, हे आपल्या फुफ्फुसांसाठी (Lungs) आणि आरोग्यासाठी अतिशय धोकादायक ठरू शकते.
आरोग्य तज्ज्ञांच्या मते, अगरबत्तीचा धूर हा सिगारेटच्या धुरापेक्षाही अधिक हानिकारक (More dangerous than cigarette smoke) असू शकतो. हा धूर फुफ्फुसांना कसा नुकसान पोहोचवतो आणि त्यापासून बचाव कसा करावा, याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेणे आवश्यक आहे.
अगरबत्ती जाळल्याने त्यातून अनेक हानिकारक कण आणि रसायने बाहेर पडतात, जे आपल्या श्वसनसंस्थेसाठी (Respiratory System) विषारी ठरतात.
हानिकारक कण (PM 2.5 आणि PM 10): अगरबत्ती जाळल्याने PM 2.5 आणि PM 10 सारखे अतिसूक्ष्म कण (Fine Particles) बाहेर पडतात. हे कण इतके लहान असतात की ते श्वासाद्वारे थेट फुफ्फुसांमध्ये जातात आणि तिथे स्थिरावतात (Deposit).
फुफ्फुसांची सूज: हे कण फुफ्फुसात जमा झाल्यामुळे सूज (Inflammation), ऍलर्जी (Allergy) आणि श्वास घेण्यास त्रास (Breathing Problems) होणे अशा समस्या वाढतात.
विषारी रसायने (VOCs): अगरबत्तीच्या धुरामध्ये VOCs (Volatile Organic Compounds) तसेच बेंझीन (Benzene) आणि फॉर्मल्डिहाइड (Formaldehyde) सारखी हानिकारक रसायने असतात. सिगारेटच्या धुरामध्ये देखील हेच हानिकारक घटक आढळतात, जे फुफ्फुसे आणि रक्तपेशींना (Blood Cells) नुकसान पोहोचवतात.
घरात धूर जमा होणे: जर तुम्ही अगरबत्ती बंद खोलीत (Closed Room) किंवा हवा खेळती नसलेल्या (Poor Ventilation) ठिकाणी जाळली, तर हा धूर घरामध्येच जमा होतो, ज्यामुळे घरातील PM 2.5 चे प्रमाण सुरक्षित मर्यादेपेक्षा (Safe Limit) खूप वर जाते.
अगरबत्तीचा धूर केवळ फुफ्फुसांनाच नाही, तर शरीराच्या अनेक महत्त्वाच्या भागांना त्रास देतो:
डोळे, नाक आणि घसा: या धुरामुळे डोळे, नाक आणि घसा येथे जळजळ (Irritation) होऊ शकते.
ऍलर्जी आणि सायनस: यामुळे ऍलर्जी आणि सायनसच्या समस्या (Sinus Issues) वाढू शकतात.
ऑक्सिजनची कमतरता: हा धूर फुफ्फुसांमधील लहान अल्व्हिओली (Alveoli) पेशींना नुकसान पोहोचवतो, ज्यामुळे शरीरात ऑक्सिजनची कमतरता (Oxygen Deficiency) निर्माण होऊ शकते.
दीर्घकालीन धोका: आंतरराष्ट्रीय संशोधनानुसार, जर तुम्ही हा धूर दीर्घकाळ श्वासातून घेत असाल, तर ब्रोंकाइटिस (Bronchitis), दमा (Asthma), सीओपीडी (COPD) आणि फुफ्फुसांचा कर्करोग (Lung Cancer) यांसारख्या गंभीर समस्यांचा धोका वाढतो.
अगरबत्तीच्या धुरापासून फुफ्फुसांचे संरक्षण करण्यासाठी तज्ज्ञांनी काही सोपे उपाय सांगितले आहेत:
हवा खेळती ठेवा: जेव्हाही अगरबत्ती किंवा धूप जाळाल, तेव्हा खिडक्या आणि दरवाजे उघडे ठेवा. धूर बाहेर पडेल याची काळजी घ्या.
पंखा चालू करा: अगरबत्ती लावताना पंखा (Fan) सुरू करा, जेणेकरून धूर लवकर विरून जाईल.
पर्यायी उपाय वापरा: शक्य असल्यास अगरबत्ती वापरणे पूर्णपणे थांबवा. त्याऐवजी तुम्ही देसी तुपाचा दिवा (Ghee Lamp) किंवा नैसर्गिक इसेन्शियल ऑइल डिफ्यूजर (Essential Oil Diffuser) वापरू शकता. यामुळे घरात सुगंधही राहील आणि ते आरोग्यासाठी सुरक्षितही राहील.
