आजच्या तरुण पिढीमध्ये (Youth Generation) एक गंभीर समस्या वेगाने वाढत आहे, ती म्हणजे झोपेचे विकार (Sleep Disorders). उत्तम आरोग्य आणि मानसिक स्थिरतेसाठी आवश्यक असलेली शांत झोप (Quality Sleep) तरुणाईच्या जीवनातून कुठेतरी हरवत चालली आहे. याचा थेट परिणाम त्यांच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर तसेच अभ्यासावर आणि कार्यक्षमतेवर (Performance) होत आहे.
एका महत्त्वपूर्ण संशोधनातून (Research) या समस्येची गंभीर कारणे समोर आली आहेत, जी तरुणांच्या जीवनशैलीशी (Lifestyle) थेट जोडलेली आहेत:
स्क्रीनचा अतिवापर: धक्कादायक म्हणजे, जवळपास ९९ टक्के टीनएजर (Teenagers) झोपण्यापूर्वी अगदी शेवटच्या क्षणापर्यंत मोबाईल, टॅब्लेट किंवा टीव्ही यांसारख्या स्क्रीनचा वापर (Screen Use) करतात.
झोपण्यापूर्वी खाणे: तसेच, ६३ टक्के टीनएजर झोपायला जाण्यापूर्वी लगेच काहीतरी खातात.
या दोन प्रमुख सवयींमुळे त्यांच्या झोपेच्या गुणवत्तेवर (Sleep Quality) आणि झोपेच्या वेळापत्रकावर (Sleep Cycle) खूप वाईट परिणाम होत आहे.
झोप न लागण्याचे सर्वात मोठे आणि आधुनिक कारण म्हणजे झोपण्यापूर्वी मोबाईल किंवा लॅपटॉपच्या स्क्रीनमधून (Blue Light) बाहेर पडणारा 'नीळा प्रकाश' (Blue Light).
मेलाटोनिनवर परिणाम: हा नीळा प्रकाश आपल्या मेंदूला झोप येण्यासाठी आवश्यक असलेले 'मेलाटोनिन' (Melatonin) नावाचे संप्रेरक (Hormone) उत्पादित करण्यापासून थांबवतो.
मेंदू सक्रिय राहतो: झोपण्यापूर्वी स्क्रीन पाहिल्याने मेंदू शांत होण्याऐवजी सतत सक्रिय (Active) राहतो. सोशल मीडियावरील अपडेट्स, व्हिडिओ किंवा गेमिंगमुळे मन उत्तेजित राहते, ज्यामुळे झोप लागण्यास जास्त वेळ लागतो आणि झोप सखोल (Deep) लागत नाही.
झोपेचे चक्र बदलते: परिणामी, तरुणाईचे नैसर्गिक झोपेचे चक्र (Circadian Rhythm) बिघडते. रात्री उशिरापर्यंत जागणे आणि सकाळी उशिरा उठणे, यामुळे दिवसभर थकवा जाणवतो.
संशोधनानुसार, ६३ टक्के तरुण झोपण्यापूर्वी खातात. ही सवय झोपेच्या गुणवत्तेसाठी अत्यंत हानिकारक आहे:
पचनाचे काम: जेव्हा तुम्ही झोपायला जाता, तेव्हा तुमचे शरीर विश्रांतीच्या (Resting) स्थितीत जायला लागते. परंतु जर तुम्ही लगेच आधी काही खाल्ले असेल, तर पचनसंस्थेला (Digestive System) ते पचवण्याचे काम करावे लागते.
ऍसिडिटी आणि अस्वस्थता: यामुळे छातीत जळजळ (Heartburn) किंवा ऍसिडिटी (Acidity) होण्याची शक्यता वाढते. ही अस्वस्थता शांत झोपेत अडथळा निर्माण करते.
जास्त कॅलरी: रात्री उशिरा खाल्लेले अन्न बऱ्याचदा जड (Heavy) आणि जास्त कॅलरीचे (High Calorie) असते, जे शरीरासाठी योग्य नसते.
झोपेच्या या समस्येवर मात करण्यासाठी तरुणांनी त्यांच्या जीवनशैलीत काही महत्त्वाचे बदल करणे गरजेचे आहे:
'स्क्रीन कर्फ्यू' लागू करा: झोपण्याच्या एक तास आधी सर्व स्क्रीन (मोबाईल, टीव्ही, लॅपटॉप) बंद करा आणि त्यांना बेडरूममधून दूर ठेवा.
शांत दिनचर्या: या वेळेत पुस्तक वाचा, शांत संगीत ऐका किंवा ध्यान (Meditation) करा. यामुळे मेंदूला शांत होण्यास मदत मिळते.
झोपण्याची वेळ निश्चित करा: दररोज एकाच वेळी झोपणे आणि उठणे ही सवय लावा. सुट्ट्यांमध्येही वेळेत जास्त बदल करू नका.
रात्री खाणे टाळा: झोपण्यापूर्वी किमान २ ते ३ तास आधी जेवण पूर्ण करा. रात्री जड आणि मसालेदार पदार्थ खाणे टाळा.
नैसर्गिक प्रकाश: दिवसा जास्तीत जास्त वेळ नैसर्गिक प्रकाशात (Natural Light) घालवा. यामुळे शरीराचे झोपेचे चक्र नियमित राहते.
युवांनी वेळेवर आणि पुरेशी झोप घेतल्यास त्यांना उत्तम शारीरिक आरोग्य, तल्लख बुद्धी आणि चांगले मानसिक आरोग्य टिकवून ठेवण्यास मोठी मदत होईल.
