श्रावण महिना हा हिंदू कॅलेंडरमधील केवळ एक महिना नसून तो भक्ती, श्रद्धा, निसर्ग आणि परंपरेचा एक अद्भुत संगम आहे. पावसाच्या सरींनी सृष्टीला हिरवागार केलेला हा काळ म्हणजे व्रत-वैकल्ये आणि सण-उत्सवांची एक मंगलमय पर्वणीच असते. या काळात भगवान शंकराची उपासना विशेष फलदायी मानली जाते. चला तर मग, २०२५ सालातील श्रावण महिन्याचे महत्त्व आणि त्यातील महत्त्वाच्या दिवसांची सविस्तर माहिती घेऊया.
श्रावण महिन्याला 'शिवाचा महिना' म्हटले जाते. यामागे अनेक पौराणिक आणि आध्यात्मिक कारणे आहेत, जी त्याचे महत्त्व अधोरेखित करतात.
भगवान शिवाचा प्रिय महिना: पौराणिक कथेनुसार, समुद्रमंथनातून निघालेले हलाहल (विष) भगवान शंकराने प्राशन करून सृष्टीचे रक्षण केले. या विषाच्या दाहकतेमुळे त्यांचा कंठ निळा झाला आणि त्यांना 'नीलकंठ' असे नाव मिळाले. विषाचा दाह कमी करण्यासाठी देवतांनी त्यांच्यावर जलाभिषेक केला. ही घटना श्रावण महिन्यात घडली होती, असे मानले जाते. त्यामुळे या संपूर्ण महिन्यात शिवलिंगावर जलाभिषेक किंवा दुग्धाभिषेक केल्यास भगवान शिव लवकर प्रसन्न होतात आणि भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण करतात.
निसर्ग आणि अध्यात्माचा संगम: श्रावण महिन्यात पावसाळ्यामुळे सर्वत्र हिरवळ पसरलेली असते. निसर्गाचे हे ताजे आणि प्रसन्न रूप मनाला शांती आणि सकारात्मक ऊर्जा देते. या काळात आध्यात्मिक साधना, जप-तप आणि ध्यान केल्याने मन अधिक एकाग्र होते, असे मानले जाते.
व्रत आणि सणांची रेलचेल: श्रावण महिना हा केवळ शिव उपासनेपुरता मर्यादित नाही. यामध्ये नागपंचमी, नारळी पौर्णिमा (रक्षाबंधन), कृष्ण जन्माष्टमी, पिठोरी अमावस्या आणि पोळा यांसारखे अनेक महत्त्वाचे सण येतात, जे सामाजिक आणि कौटुंबिक एकोपा वाढवतात.
सोमवार हा भगवान शंकराचा वार मानला जातो, त्यामुळे श्रावण महिन्यातील प्रत्येक सोमवारला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. याला "श्रावणी सोमवार" असे म्हणतात.
उपवास आणि पूजा: या दिवशी भाविक, विशेषतः महिला, उपवास करतात. भगवान शंकराच्या मंदिरात जाऊन शिवलिंगावर बेलपत्र, फुले, दूध, दही, तूप, मध आणि गंगाजल अर्पण करून पूजा (अभिषेक) करतात.
मनोकामना पूर्ती: असे मानले जाते की, श्रावणी सोमवारचे व्रत केल्याने अविवाहित मुलींना इच्छित वर मिळतो, तर विवाहित महिलांना अखंड सौभाग्याचे वरदान लाभते. हे व्रत केल्याने कौटुंबिक सुख, समृद्धी आणि मानसिक शांती प्राप्त होते.
शिवामूठ वाहण्याची परंपरा: महाराष्ट्रात श्रावणी सोमवारच्या व्रतामध्ये "शिवामूठ" वाहण्याची एक सुंदर आणि वैशिष्ट्यपूर्ण परंपरा आहे. विवाहित स्त्रिया (सुवासिनी) प्रत्येक सोमवारी शिवलिंगावर शिवामूठ वाहून आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी आणि कुटुंबाच्या कल्याणासाठी प्रार्थना करतात.
शिवामूठ म्हणजे 'शिवासाठी एक मूठभर धान्य'. श्रावण महिन्यातील प्रत्येक सोमवारी वेगळे धान्य मूठभर घेऊन ते शिवलिंगावर अर्पण केले जाते. यामागे निसर्गाप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आणि त्यागाचा भाव दडलेला आहे.
प्रत्येक सोमवारची शिवामूठ खालीलप्रमाणे:
पहिला सोमवार: तांदूळ (Rice)
दुसरा सोमवार: तीळ (Sesame Seeds)
तिसरा सोमवार: मूग (Green Gram)
चौथा सोमवार: जवस (Flax Seeds)
पाचवा सोमवार (जर आला तर): सातू (Barley/Roasted Gram Flour)
श्रावण महिना प्रारंभ: गुरुवार, २४ जुलै २०२५
श्रावण महिना समाप्ती: शुक्रवार, २२ ऑगस्ट २०२५
२०२५ मध्ये श्रावण महिन्यात एकूण ४ सोमवार असतील.
तारीख: सोमवार, २८ जुलै २०२५
महत्त्व: हा २०२५ सालातील श्रावण महिन्याचा पहिला आणि अत्यंत महत्त्वाचा दिवस असेल. या दिवसापासून श्रावणी सोमवारच्या व्रताला सुरुवात होईल.
पहिली शिवामूठ: या दिवशी सुवासिनी महिला भगवान शंकराच्या पिंडीवर तांदळाची शिवामूठ (Rice) वाहतील आणि आपल्या सौभाग्यासाठी प्रार्थना करतील.
श्रावण सोमवारतारीखशिवामूठ
पहिला सोमवार २८ जुलै २०२५ तांदूळ
दुसरा सोमवार ०४ ऑगस्ट २०२५ तीळ
तिसरा सोमवार ११ ऑगस्ट २०२५ मूग
चौथा सोमवार १८ ऑगस्ट २०२५ जवस
श्रावण महिना हा केवळ धार्मिक विधींपुरता मर्यादित नाही, तर तो आत्म-शिस्त, त्याग आणि निसर्गाशी एकरूप होण्याची संधी देतो. २०२५ मधील पहिला श्रावण सोमवार (२८ जुलै) हा या पवित्र महिन्याची मंगलमय सुरुवात असेल, जो भक्तांना भगवान शंकराची कृपा संपादन करण्याची आणि शिवामूठीसारख्या सुंदर परंपरेतून आपली श्रद्धा व्यक्त करण्याची संधी देईल. हा महिना प्रत्येकाच्या जीवनात शांती, समाधान आणि समृद्धी घेऊन येवो, हीच सदिच्छा.
