आपल्याला अनेकदा थकवा, विस्मरण किंवा हाता-पायांना मुंग्या येण्यासारखी सामान्य वाटणारी लक्षणं जाणवतात. आपण याकडे बऱ्याचदा दुर्लक्ष करतो, पण यामागे एका महत्त्वाच्या व्हिटॅमिनची कमतरता असू शकते, हे तुम्हाला माहीत आहे का? हे व्हिटॅमिन आहे B12, जे आपल्या शरीरासाठी एका 'सायलेंट हीरो'प्रमाणे काम करते. याची कमतरता शरीराचं मोठं नुकसान करू शकते.
व्हिटॅमिन B12, ज्याला 'कोबालामिन' असेही म्हणतात, हे आपल्या शरीरासाठी अत्यंत आवश्यक पोषक तत्व आहे. हे मुख्यत्वे मांसाहारी पदार्थांमध्ये आढळते, त्यामुळे शाकाहारी लोकांमध्ये याची कमतरता जास्त प्रमाणात दिसून येते. लाल रक्तपेशी तयार करणे, डीएनए बनवणे आणि आपली मज्जासंस्था (Nervous System) निरोगी ठेवण्यासाठी व्हिटॅमिन B12 ची भूमिका खूप महत्त्वाची आहे. चला तर मग जाणून घेऊया, याची कमतरता इतकी धोकादायक का आहे.
व्हिटॅमिन B12 च्या कमतरतेमुळे शरीराच्या अनेक महत्त्वाच्या कार्यांवर थेट परिणाम होतो, ज्यामुळे गंभीर आरोग्य समस्या निर्माण होऊ शकतात.
1. नसांचे (नर्व्हस सिस्टीमचे) नुकसान व्हिटॅमिन B12 आपल्या नसांवर असलेल्या संरक्षक कवचाच्या (मायलिन शीथ) निर्मितीसाठी आवश्यक असते. याच्या कमतरतेमुळे हे कवच खराब होऊ लागते आणि नसांना इजा पोहोचते.
लक्षणे: हाता-पायांना मुंग्या येणे, जळजळ होणे, अशक्तपणा, स्नायूंमध्ये गोळे येणे, चालताना त्रास होणे आणि शरीराचा तोल सांभाळता न येणे.
धोका: यावर वेळीच उपचार न केल्यास नसांना होणारे हे नुकसान कायमस्वरूपी होऊ शकते.
लाल रक्तपेशींच्या निर्मितीसाठी व्हिटॅमिन B12 खूप महत्त्वाचे आहे. जेव्हा याची कमतरता होते, तेव्हा शरीर चुकीच्या आणि मोठ्या आकाराच्या लाल रक्तपेशी तयार करू लागते, ज्या शरीरात ऑक्सिजनचा पुरवठा नीट करू शकत नाहीत.
लक्षणे: प्रचंड थकवा, अशक्तपणा, धाप लागणे, चक्कर येणे, त्वचा पिवळसर दिसणे आणि हृदयाचे ठोके वाढणे.
धोका: गंभीर ॲनिमियामुळे हृदयावर ताण येऊन हृदयरोग किंवा हार्ट फेल्युअरचा धोका वाढतो.
मेंदूच्या आरोग्यासाठी व्हिटॅमिन B12 अत्यंत आवश्यक आहे. याच्या कमतरतेमुळे मेंदूच्या कार्यावर गंभीर परिणाम होतो.
लक्षणे: स्मरणशक्ती कमी होणे, गोंधळल्यासारखे वाटणे, एकाग्रता कमी होणे, चिडचिड, नैराश्य (डिप्रेशन) आणि गंभीर प्रकरणांमध्ये स्मृतिभ्रंश (डिमेन्शिया) देखील होऊ शकतो.
धोका: वेळीच लक्ष न दिल्यास बौद्धिक क्षमता कायमची कमी होऊ शकते.
व्हिटॅमिन B12 च्या कमतरतेमुळे जुलाब, बद्धकोष्ठता, पोटदुखी, भूक न लागणे आणि मळमळ यांसारख्या पोटाच्या समस्या उद्भवू शकतात.
इतर शारीरिक लक्षणं: जिभेला सूज येणे किंवा लाल होणे, तोंडात छाले (अल्सर) येणे, केस गळणे आणि नखं तुटणे ही देखील B12 च्या कमतरतेची लक्षणे असू शकतात.
शाकाहारी आणि व्हीगन लोक: कारण हे व्हिटॅमिन मुख्यत्वे मांस, मासे, अंडी आणि दुग्धजन्य पदार्थांमध्ये आढळते.
वृद्ध व्यक्ती: वाढत्या वयानुसार शरीराची व्हिटॅमिन B12 शोषून घेण्याची क्षमता कमी होते.
पचनसंस्थेचे आजार असलेले लोक: ज्यांना पोटाचे आजार आहेत किंवा ज्यांची गॅस्ट्रिक बायपास सर्जरी झाली आहे.
विशिष्ट औषधे घेणारे: ॲसिडिटी किंवा मधुमेहाची काही औषधे (मेटफॉर्मिन) B12 च्या शोषणात अडथळा आणू शकतात.
रक्ताच्या साध्या तपासणीतून (Blood Test) व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता सहज ओळखता येते. डॉक्टर सप्लिमेंट्स (गोळ्या किंवा इंजेक्शन) द्वारे यावर उपचार करतात. आहारात दूध, दही, पनीर, अंडी, मासे, मांस आणि फोर्टिफाइड तृणधान्ये (ज्यात व्हिटॅमिन मिसळलेले असते) यांचा समावेश करणे महत्त्वाचे आहे.
त्यामुळे, व्हिटॅमिन B12 च्या कमतरतेकडे दुर्लक्ष करणे महागात पडू शकते. वेळीच लक्षणे ओळखून डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आणि योग्य उपचार करणे हे भविष्यातील गंभीर धोके टाळण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
