आजच्या आधुनिक जीवनशैलीत, विशेषतः कॉर्पोरेट क्षेत्रात, अनेक तास एकाच जागी बसून काम करणे ही एक सामान्य बाब झाली आहे. मात्र, या सवयीमुळे आरोग्याशी संबंधित एक गंभीर समस्या वाढत आहे, ती म्हणजे मुळव्याध किंवा पाइल्स.
मुळव्याध ही लाज वाटण्यासारखी समस्या नसून, ती अत्यंत वेदनादायक आणि त्रासदायक ठरू शकते. ऑफिसमध्ये रोज 8 ते 10 तास सलग बसून काम करणाऱ्यांना या समस्येचा धोका नेमका किती असतो आणि याव्यतिरिक्त कोणाला हा त्रास अधिक होतो, याबद्दल सविस्तर माहिती आणि त्यावरील उपाय जाणून घेऊया.
मुळव्याध हा गुदद्वाराजवळील (Anus) रक्तवाहिन्यांचा सूज आलेला आणि वाढ झालेला भाग असतो. यामुळे गुदद्वाराच्या आत किंवा बाहेर गाठ तयार होते, ज्यामुळे जळजळ, खाज, रक्तस्राव आणि वेदना जाणवतात. ही समस्या सामान्यतः दीर्घकाळ बसून राहणाऱ्या किंवा बद्धकोष्ठतेने (Constipation) त्रस्त असलेल्या व्यक्तींमध्ये दिसून येते.
काही विशिष्ट जीवनशैली आणि शारीरिक स्थिती असलेल्या व्यक्तींना मुळव्याध (Piles) होण्याचा धोका अधिक असतो:
१. ऑफिस कर्मचारी : ऑफिसमध्ये रोज ८-१० तास एकाच जागी बसून काम करणाऱ्यांना हा धोका सर्वाधिक असतो. सलग बसून राहिल्यामुळे गुदद्वाराजवळच्या भागात रक्तप्रवाहात अडथळा (Impeded Blood Flow) निर्माण होतो आणि रक्तवाहिन्या फुगतात, ज्यामुळे मुळव्याध होतो.
२. बद्धकोष्ठतेचा त्रास असणारे: बद्धकोष्ठतेमुळे शौचास साफ न झाल्यास वारंवार जोर द्यावा लागतो. हा जोर गुदद्वाराच्या नसांवर ताण वाढवतो, ज्यामुळे मुळव्याध होते. आहारात फायबर (Fiber) आणि पाण्याची कमतरता हे प्रमुख कारण आहे.
३. गर्भवती महिला: गर्भधारणेदरम्यान पोटाचा वाढलेला दाब, हार्मोनल बदल आणि बद्धकोष्ठता यामुळे महिलांमध्ये मुळव्याधीचा धोका मोठ्या प्रमाणात वाढतो.
४. जड वस्तू उचलणारे: सतत जास्त वेळ जड वस्तू उचलणाऱ्या व्यक्तींना (उदा. बांधकाम कामगार, वजन उचलणारे) गुदद्वाराच्या भागावर ताण येतो, ज्यामुळे मुळव्याध होण्याची शक्यता वाढते.
५. स्थूल व्यक्ती : शरीराचे अधिक वजन थेट पेल्विक भागावर जास्त दाब निर्माण करते, ज्यामुळे गुदद्वाराजवळील नसांवर ताण येतो.
६. फायबरयुक्त आहाराचा अभाव: फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्ये (Whole Grains) यांचा आहारात अभाव असल्यास बद्धकोष्ठता वाढते, जे मुळव्याधीस मुख्य कारणीभूत ठरते.
वैद्यकीय तज्ज्ञांच्या मते, 8 तास किंवा त्याहून अधिक वेळ सलग बसून काम केल्याने मुळव्याध होण्याचा धोका खूप वाढतो.
सलग बसल्याने गुदद्वाराच्या भागात सतत दाब येतो आणि रक्तप्रवाह कमी होतो.
हालचाल कमी झाल्यामुळे पचनक्रिया मंदावते, ज्यामुळे पोट साफ न होणे, गॅस आणि फुगवटा या समस्या वाढतात.
हा सततचा दाब आणि पचनक्रियेतील बिघाड शेवटी मुळव्याध होण्यास कारणीभूत ठरतो.
मुळव्याधीचा धोका कमी करण्यासाठी आणि लक्षणे नियंत्रित ठेवण्यासाठी ऑफिसमध्ये काम करणाऱ्यांनी खालील सोपे उपाय करावेत:
१. दर तासाने उठा: प्रत्येक ४५-६० मिनिटांनी खुर्चीवरून उठा आणि किमान ५ मिनिटे चालण्याची सवय लावा.
२. फायबरयुक्त आहार: भाज्या, ताजी फळे, संपूर्ण धान्ये आणि पुरेसे पाणी रोजच्या आहारात घ्या.
३. टॉयलेटवर कमी वेळ: मोबाईल घेऊन किंवा पुस्तक वाचत जास्त वेळ टॉयलेटवर बसू नका. यामुळे गुदद्वारावर अनावश्यक दाब वाढतो.
४. नियमित व्यायाम: रोज ३० मिनिटे योगा, चालणे (Walking) किंवा पोहणे (Swimming) यासारखे व्यायाम करा.
५. ताण टाळा: मानसिक तणाव पचनक्रियेवर परिणाम करतो. ध्यान-धारणा किंवा श्वासाचे व्यायाम करून तणावमुक्त राहा.
मुळव्याध ही वेळीच लक्षात घेऊन जीवनशैलीत योग्य बदल केल्यास सहज नियंत्रणात आणता येते. ऑफिसमध्ये काम करत असाल, तर आरोग्याच्या सवयींमध्ये बदल करून तुम्ही या त्रासदायक समस्येपासून दूर राहू शकता.
