आजच्या धावपळीच्या जीवनात आपण अनेकदा आरोग्याकडे दुर्लक्ष करतो. आपल्याला वाटते की केवळ व्यायाम किंवा महागडी औषधे घेतल्याने आरोग्य चांगले राहते. पण, आपल्या आरोग्याचा खरा पाया हा आपला रोजचा आहार असतो. हजारो वर्षांपूर्वी भारतीय आयुर्वेद शास्त्राने "आदर्श आहार" कसा असावा, याचे सविस्तर वर्णन केले आहे. आयुर्वेदानुसार, अन्न हे केवळ पोट भरण्याचे साधन नाही, तर ते शरीर, मन आणि बुद्धी या तिन्हीला ऊर्जा आणि शक्ती देणारे अमृत आहे.
प्राचीन आयुर्वेदिक ग्रंथ ‘चरक संहिता’ मध्ये स्पष्टपणे म्हटले आहे की, “अन्नच प्राण आहे.” याचा अर्थ, योग्य आणि संतुलित आहारातूनच शरीराला समाधान, पोषण, शक्ती आणि तल्लख बुद्धी (मेधा) मिळते. त्यामुळे, आदर्श आहार हा केवळ आजारांना दूर ठेवण्याचा उपाय नसून, तो एका निरोगी जीवनशैलीचा अविभाज्य भाग आहे.
चुकीचे अन्नपदार्थ एकत्र खाऊ नका: आयुर्वेदात काही पदार्थ एकत्र खाणे आरोग्यासाठी अत्यंत हानिकारक मानले जाते. उदाहरणार्थ, दूध आणि मासे. दुधाचा गुणधर्म थंड असतो, तर मासे उष्ण असतात. हे विरुद्ध गुणधर्माचे पदार्थ एकत्र खाल्ल्यास शरीरात विषारी घटक (टॉक्सिन्स) तयार होऊन त्वचेचे आजार किंवा पचनाच्या समस्या उद्भवू शकतात.
अन्न नेहमी चावून खा: घाईघाईत जेवल्याने अन्न नीट पचत नाही. जेव्हा अन्न व्यवस्थित पचते, तेव्हाच त्यातील पोषक तत्वे शरीराला मिळतात. म्हणून, जेवणासाठी पुरेसा वेळ द्या आणि प्रत्येक घास शांतपणे व चावून खा.
शिळे आणि पुन्हा गरम केलेले अन्न टाळा: एकदा शिजवलेले अन्न पुन्हा-पुन्हा गरम केल्याने त्यातील पोषक तत्वे नष्ट होतात. असे अन्न खाणे आरोग्यासाठी हानिकारक ठरू शकते.
अति खाणे आणि चुकीच्या वेळी झोपणे: सुश्रुत संहितेनुसार, गरजेपेक्षा जास्त जेवणे, दिवसा झोपणे आणि रात्री उशिरापर्यंत जागत राहणे, या सवयींमुळे शरीरातील ‘कफ दोष’ वाढतो. यामुळे लठ्ठपणा, ॲलर्जी, निद्रानाश आणि मानसिक थकवा यांसारख्या समस्या निर्माण होतात.
मनातील विष - क्रोध, चिंता आणि मत्सर: आपले मानसिक आरोग्य शारीरिक आरोग्याइतकेच महत्त्वाचे आहे. राग, चिंता, मत्सर यांसारख्या नकारात्मक भावना शरीरात विषासारखा प्रभाव टाकतात. यामुळे वात, पित्त आणि कफ या तिन्ही दोषांचे संतुलन बिघडते.
नैसर्गिक वेगांना रोखू नका: आयुर्वेदानुसार, शरीराच्या १३ नैसर्गिक क्रिया किंवा वेगांना (उदा. मल, मूत्र, शिंक, अश्रू, जांभई, ढेकर) कधीही रोखू नये. या नैसर्गिक क्रिया दाबल्याने डोकेदुखी, हृदयरोग, त्वचेचे विकार आणि इतर गंभीर आजार होऊ शकतात.
आजच्या आधुनिक जीवनशैलीत आपण आयुर्वेदाच्या या सोप्या पण महत्त्वपूर्ण नियमांकडे दुर्लक्ष करतो. पण, जर आपण योग्य अन्नाची निवड केली, चुकीचे पदार्थ एकत्र खाणे टाळले, मानसिक संतुलन राखले आणि शरीराच्या नैसर्गिक क्रियांचा आदर केला, तर आपण एक निरोगी आणि आनंदी जीवन जगू शकतो.
