हा प्रश्न अनेक लोकांना पडतो आणि याबद्दल अनेक गैरसमज समाजात पसरलेले आहेत. सत्य हे आहे की, किडनीच्या समस्यांसाठी औषधे ही बहुतेक वेळा उपाय ठरतात, कारण नव्हे. मात्र, काही विशिष्ट परिस्थितीत किंवा चुकीच्या पद्धतीने औषध घेतल्यास त्याचा परिणाम होऊ शकतो. या लेखात आपण रक्तदाब आणि मधुमेहाची औषधे आणि किडनीचे आरोग्य यांचा नेमका काय संबंध आहे, हे सविस्तरपणे समजून घेऊया.
BP आणि Sugar च्या गोळ्या घेतल्याने किडनी फेल होत नाही. उलट, या गोळ्या न घेतल्यास किंवा रोग अनियंत्रित राहिल्यास किडनी निकामी होण्याचा धोका वाढतो.
जगभरात किडनी निकामी होण्याचे मुख्य कारण म्हणजे अनियंत्रित मधुमेह आणि दीर्घकाळ असलेला उच्च रक्तदाब.
काय होते? रक्तातील साखरेची पातळी दीर्घकाळ जास्त राहिल्यास, किडनीतील रक्त शुद्ध करणाऱ्या लहान रक्तवाहिन्या हळूहळू खराब होऊ लागतात.
परिणाम: या हानीमुळे किडनीची गाळण्याची क्षमता कमी होते आणि लघवीतून प्रथिने बाहेर पडू लागतात. या स्थितीला डायबेटिक नेफ्रोपॅथी म्हणतात.
औषधांची भूमिका: मधुमेहाची औषधे उदा. मेटफॉर्मिन किंवा इन्सुलिन घेऊन रक्तातील साखर नियंत्रित ठेवल्यास, किडनीचे नुकसान होण्यापासून संरक्षण मिळते. ही औषधे किडनीला थेट हानी पोहोचवत नाहीत, तर किडनीचे रक्षण करतात.
काय होते? उच्च रक्तदाबामुळे किडनीतील रक्तवाहिन्यांवर (Blood Vessels) खूप ताण येतो. हा ताण कायम राहिल्यास रक्तवाहिन्या कमकुवत होतात, कडक होतात आणि शेवटी काम करणे थांबवतात.
परिणाम: किडनीला पुरेसा रक्तपुरवठा न झाल्याने तिची रक्त शुद्ध करण्याची क्षमता कमी होते आणि ती निकामी होऊ शकते.
औषधांची भूमिका: रक्तदाबाची औषधे उदा. ACE inhibitors किंवा ARBs रक्तदाब नियंत्रित ठेवून किडनीच्या रक्तवाहिन्यांवरील ताण कमी करतात. काही विशिष्ट रक्तदाबाची औषधे तर किडनीचे संरक्षण करण्यासाठी 'संरक्षक' म्हणून काम करतात आणि डॉक्टर ती किडनीचे कार्य जपण्यासाठीच देतात.
पेनकिलर गोळ्या (Painkillers - उदा. NSAIDs): डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय किंवा दीर्घकाळ जास्त प्रमाणात घेतल्यास किडनीला गंभीर हानी पोहोचू शकते.
काही अँटिबायोटिक्स (Antibiotics): काही विशिष्ट प्रकारची प्रतिजैविके किडनीवर तात्पुरता ताण आणू शकतात.
मूत्रवर्धक औषधे (Diuretics): ही औषधे रक्तदाब नियंत्रणात मदत करतात, पण जर पाण्याची कमतरता (Dehydration) झाली तर किडनीला त्रास होऊ शकतो.
चुकीचे डोस (Dose): जर डॉक्टरांनी किडनीच्या कार्यक्षमतेनुसार डोस ॲडजस्ट केला नसेल, तर औषधांचा जास्त डोस किडनीसाठी हानिकारक ठरू शकतो.
आपल्या BP आणि Sugar चे निदान झाल्यावर, डॉक्टर किडनीचे कार्य तपासून त्यानुसारच औषधांचा डोस निश्चित करतात. त्यामुळे, डॉक्टरांनी सांगितलेल्या गोळ्या वेळेवर घेणे, हेच किडनीच्या आरोग्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
नियंत्रण आवश्यक: तुमचा रक्तदाब (BP) आणि रक्तातील साखर (Sugar) नेहमी डॉक्टरांनी सांगितलेल्या मर्यादेत ठेवा. हेच किडनीच्या संरक्षणाचे पहिले पाऊल आहे.
नियमित तपासणी: किडनीचे कार्य तपासण्यासाठी KFT (Kidney Function Test), रक्तातील प्रथिने आणि लघवीतील प्रथिने (Urine Microalbumin) यांची तपासणी नियमितपणे करून घ्या.
पुरेसे पाणी: शरीरात पाण्याची कमतरता होऊ देऊ नका. पुरेसे पाणी प्या, यामुळे किडनीची कार्यक्षमता व्यवस्थित राहते.
स्वयं-उपचार टाळा: डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय कोणतीही औषधे, विशेषतः वेदनाशामक गोळ्या, घेऊ नका.
आहार आणि व्यायाम: आहारात मीठ आणि चरबी कमी करा. नियमित व्यायाम करा आणि वजन नियंत्रणात ठेवा.
उच्च रक्तदाब आणि मधुमेह हे दोन्ही रोग किडनी निकामी होण्याच्या प्रमुख कारणांपैकी आहेत. त्यामुळे, या रोगांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी डॉक्टरांनी दिलेली औषधे नियमितपणे घेणे हे किडनीचे रक्षण करण्यासाठी आवश्यक आहे. औषधामुळे किडनी फेल होण्याची शक्यता अत्यंत कमी असते, पण अनियंत्रित BP आणि Sugar मुळे किडनी फेल होण्याची शक्यता खूप जास्त असते!
