आजच्या धावपळीच्या जीवनात प्रत्येकजण आपल्या मेंदूची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी प्रयत्नशील असतो. बाजारात 'नूट्रॉपिक सप्लिमेंट्स' किंवा 'ब्रेन रेव्ह' सारख्या नवीन संकल्पना येत असल्या तरी, मेंदूची शक्ती वाढवण्यासाठी काही अत्यंत सोपे आणि मूलभूत उपाय आहेत, जे तुम्ही रोजच्या जीवनात सहज करू शकता.
डॉक्टर आणि पोषणतज्ज्ञांच्या मते, मेंदूला तंदुरुस्त ठेवण्यासाठी 'या' 8 साध्या गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे:
हे जितके सोपे वाटते, तितकेच महत्त्वाचे आहे. क्लिनिक चालवणाऱ्या डॉ. सबाईन डोन्नई यांच्या मते, डोक्याला होणाऱ्या लहानशा इजा देखील रक्त-मेंदू अडथळ्यावर परिणाम करू शकतात. हा संरक्षक थर हानिकारक विषारी पदार्थ मेंदूत जाण्यापासून थांबवतो. एकदा हा थर कमजोर झाल्यास, विषारी घटक मेंदूत प्रवेश करतात आणि 'ब्रेन फॉग' किंवा दीर्घकाळ स्मृतीभ्रंश होऊ शकतो. त्यामुळे सायकल चालवताना हेल्मेट घालणे अनिवार्य आहे.
ऑक्सफर्ड विद्यापीठातील न्यूरोलॉजीचे प्राध्यापक मसूद हुसेन यांच्या मते, उच्च रक्तदाब तुमच्या मेंदूच्या आरोग्यावर मोठा परिणाम करतो.
नियमित तपासणी: रक्तदाब, बीएमआय, रक्तातील साखर आणि कोलेस्ट्रॉल यांची नियमित तपासणी करा. रक्तदाब सातत्याने 135/85पेक्षा कमी ठेवण्याचा प्रयत्न करा.
व्यायाम: आठवड्यातून किमान अडीच तास मध्यम तीव्रतेचा व्यायाम (उदा. धावणे, सायकलिंग, जलद चालणे) करा.
पोट आणि मेंदूचा संबंध आता सिद्ध झाला आहे. पोषणतज्ज्ञ ओल्गा डोनिका सांगतात की, आतड्यातील सूक्ष्मजंतू असे घटक तयार करतात जे तुमच्या स्मरणशक्ती आणि मनःस्थितीवर परिणाम करतात.
आहारात विविधता: दही किंवा किमची सारखे आंबवलेले पदार्थ खा. दररोज अनेक रंगांच्या फळे आणि भाज्यांचा समावेश करा.
मसाले आणि स्निग्ध पदार्थ: हळद, आले, लसूण, दालचिनी यांसारखे मसाले आणि सॅल्मन, एवोकॅडो, ऑलिव्ह तेल यांसारखे आरोग्यदायी स्निग्ध पदार्थ खा. रिफाइंड साखर आणि अल्ट्रा-प्रोसेस्ड पदार्थ टाळा.
डॉ. डोनिका यांच्या मते, मेंदूला उत्तेजना आणि आराम दोन्हीची गरज असते.
ध्यान (Meditation): दिवसातून दोनदा केवळ पाच मिनिटे ध्यान केल्यास तणाव कमी करणारा हार्मोन कॉर्टिसोल नियंत्रणात राहतो.
कृतज्ञता (Gratitude): तुम्हाला कोणत्या गोष्टींबद्दल कृतज्ञता वाटते हे लिहून ठेवल्याने सकारात्मक हार्मोन्सचा पूर येतो. हसणे आणि कृतज्ञता व्यक्त केल्याने आनंद आणि फोकस वाढतो.
ड्यूक युनिव्हर्सिटीतील मानसोपचार तज्ज्ञ मुरली दोरैस्वामी यांच्या मते, मेंदूला तीक्ष्ण ठेवण्याचा उत्तम मार्ग म्हणजे मानसिकदृष्ट्या आव्हान देणारी कामे करणे.
तुम्ही जर सुडोकूमध्ये हुशार असाल, तर टँगो सारखी शारीरिक गोष्ट शिका.
तुम्हाला कठीण वाटणारी कोणतीही गोष्ट शिकण्याचा प्रयत्न करा, कारण यामुळे मेंदूचा आकार आणि लवचिकता वाढते.
डॉ. डोन्नई म्हणतात, आपण दररोज मायक्रोप्लास्टिक्स, कीटकनाशके आणि जड धातूंना सामोरे जातो. हे विषारी घटक आपल्या चरबीयुक्त उतींमध्ये आणि मेंदूत साठवले जातात.
विषारी घटकांपासून बचाव: फिल्टर केलेले पाणी प्या. प्लास्टिकच्या डब्यात अन्न गरम करणे किंवा काळ्या प्लास्टिकच्या झाकणातून कॉफी पिणे टाळा.
नॉन-स्टिक पॅनऐवजी लोखंडी किंवा स्टेनलेस स्टीलच्या भांड्यांचा वापर करा.
शास्त्रज्ञांना श्रवणशक्ती कमी होणे आणि कमी झालेले मेंदूचे आरोग्यात संबंध आढळला आहे. श्रवणशक्ती कमी झाल्याने लोक सामाजिकदृष्ट्या एकाकी पडतात आणि बौद्धिक उत्तेजना कमी होते.
जर तुम्हाला ऐकण्यास काही अडचण येत असेल, तर त्वरित श्रवणशक्तीची तपासणी करून घ्या.
ज्या लोकांना ऐकण्याची समस्या आहे आणि जे हियरिंग एड्स वापरतात, त्यांच्यात संज्ञानात्मक क्षमतेचा धोका कमी असतो.
झोप ही केवळ आराम नाही; ती दीर्घकालीन मेंदूचे आरोग्य आणि कार्यक्षमतेसाठी अत्यंत आवश्यक आहे, असे पोषणतज्ज्ञ डोनिका स्पष्ट करतात.
झोपेचे लक्ष्य: दररोज सात ते आठ तास झोप घेणे आवश्यक आहे.
झोपेला मदत: रात्री उशिरा जेवण, दारू आणि स्क्रीन टाइम (मोबाईल, टीव्ही) टाळा. निळ्या प्रकाशापासून (Blue Light) संरक्षण देणारे चष्मे वापरल्यास लवकर झोप लागण्यास मदत होते.
