दिवाळी हा प्रकाशाचा आणि आनंदाचा सण असला तरी, अनेक आरोग्य तज्ञांनी या सणादरम्यान होणाऱ्या प्रचंड वायुप्रदूषणाबद्दल गंभीर चिंता व्यक्त केली आहे. विशेषतः अस्थमा (Asthma) या श्वसनविकाराने त्रस्त असलेल्या रुग्णांसाठी दिवाळीतील फटाक्यांचा धूर (Diwali Smoke) जीवघेणा ठरू शकतो.
मिळालेल्या माहितीनुसार, दिवाळीच्या काळात दिल्ली, मुंबई, कोलकाता यांसारख्या प्रमुख शहरांसह देशभरात वायुप्रदूषण (Air Pollution) सामान्य दिवसांच्या तुलनेत तब्बल 4 ते 5 पटीने वाढते. या वाढलेल्या प्रदूषणाचा थेट धोका देशातील सुमारे 3.5 कोटी अस्थमा रुग्णांना आहे. जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) आणि विज्ञान आणि पर्यावरण केंद्र (CSE) या दोन्ही संस्थांनी या गंभीर धोक्याबद्दल वारंवार चेतावणी दिली आहे.
फटाक्यांच्या धुरामध्ये अत्यंत लहान आणि विषारी कण (Toxic Particles) असतात, ज्यांना PM 2.5$ असे म्हटले जाते. हे कण फुफ्फुसांमध्ये (Lungs) आणि रक्तप्रवाहात सहज प्रवेश करतात.
फुफ्फुसांची जळजळ: अस्थमा रुग्णांमध्ये श्वास नलिका (Airways) आधीच संवेदनशील असतात. PM 2.5 कण या नलिकांमध्ये गेल्याने तीव्र जळजळ (Inflammation) निर्माण होते.
श्वास कोंडणे: यामुळे श्वास नलिका आकुंचन पावतात आणि व्यक्तीला श्वास घेण्यासाठी खूप त्रास होतो. यामुळे अस्थमाचा तीव्र अटॅक येण्याची शक्यता अनेक पटींनी वाढते.
ऑक्सिजनची कमतरता: जर अटॅक तीव्र असेल, तर रुग्णाला तात्काळ वैद्यकीय मदत न मिळाल्यास, शरीरात ऑक्सिजनची (Oxygen) कमतरता होऊन तो जीवघेणा ठरू शकतो.
इतर धोका: केवळ अस्थमाच नाही, तर सीओपीडी (COPD), ब्राँकायटिस आणि हृदयविकारांनी त्रस्त असलेल्या लोकांसाठीही हा धूर अत्यंत धोकादायक आहे.
दिवाळीच्या काळात अस्थमा रुग्णांनी सुरक्षित राहण्यासाठी खालील खबरदारी घेणे अत्यंत आवश्यक आहे:
1. धुरापासून पूर्णपणे दूर राहा:
घरातच थांबा: दिवाळीत जास्तीत जास्त वेळ घरातच थांबा. खिडक्या आणि दारे बंद ठेवा, जेणेकरून बाहेरचा धूर आत येणार नाही.
प्रवासावर नियंत्रण: शक्य असल्यास प्रदूषणाची पातळी जास्त असलेल्या ठिकाणी प्रवास करणे टाळा.
मास्क वापरा: घराबाहेर पडल्यास N95 किंवा N99 सारख्या उच्च दर्जाचा मास्क (Mask) वापरणे अनिवार्य आहे.
2. औषधोपचार तयार ठेवा:
इनहेलर (Inhaler) जवळ ठेवा: डॉक्टरांनी लिहून दिलेले सर्व आवश्यक औषधोपचार, विशेषतः तुमचा 'रिलीव्हर इनहेलर' नेहमी सोबत ठेवा. इनहेलरचा वापर कसा करायचा, याची खात्री करा.
डॉक्टरांशी संपर्क साधा: तुमच्या अस्थमाच्या 'ॲक्शन प्लॅन'चे (Action Plan) पालन करा. श्वास घेण्यास त्रास होत असल्यास, खोकला वाढत असल्यास किंवा छातीत जडपणा वाटत असल्यास, त्वरित डॉक्टरांशी संपर्क साधा.
3. परिसरातील हवा स्वच्छ ठेवा:
एअर प्युरिफायर (Air Purifier) वापरा: शक्य असल्यास घरात चांगल्या गुणवत्तेचा एअर प्युरिफायर वापरा, ज्यामुळे घरातील हवा शुद्ध राहील.
धूर न करणारे दिवे: दिवाळीत तेल किंवा तुपाचे दिवे वापरा, धूर करणारे अगरबत्ती किंवा धूप जाळणे टाळा.
4. इतरांना करा आवाहन:
फटाक्यांमुळे होणाऱ्या प्रदूषणाबद्दल आपल्या कुटुंबातील सदस्य आणि मित्रांना माहिती द्या. पर्यावरणपूरक दिवाळी (Eco-friendly Diwali) साजरी करण्याबद्दल इतरांना प्रोत्साहित करा.
या काळात थोडीशी निष्काळजीपणाही मोठी किंमत मोजायला लावू शकतो. त्यामुळे अस्थमा रुग्णांनी आणि त्यांच्या कुटुंबियांनी दिवाळीचा आनंद घेत असताना आपल्या आरोग्याला सर्वोच्च प्राधान्य देणे आवश्यक आहे.
