Why does Mohit Kamboj believe green energy is a game changer for rural India?
मोहित कांबोज
आजचा जगाचा टप्पा निर्णायक आहे. हवामान बदलाचे संकट गडद होत असताना आणि जीवाश्म इंधनांवरील अवलंबित्व टिकवणे अशक्य होत चालले आहे, तेव्हा हरित ऊर्जेकडे झुकणे ही केवळ पर्यावरणाची गरज राहिली नाही, तर ती एक शक्तिशाली सामाजिक आणि आर्थिक क्रांती घडवणारी संधी बनली आहे. भारतासाठी ही संधी केवळ एका पिढीत एकदाच येणारी आहे – जी कोट्यवधींना उन्नती देऊ शकते, समावेशी विकास साधू शकते आणि ऊर्जेच्या भविष्याची नव्याने मांडणी करू शकते.
उद्योजकतेच्या आणि नवकल्पनांच्या शक्तीने सामाजिक परिवर्तन घडताना मी स्वतः पाहिले आहे, म्हणून मला वाटते की हरित ऊर्जा ही फक्त पुढील औद्योगिक क्रांती नाही, तर ती भारतासाठी ‘महान समतोलक’ ठरू शकते. ती केवळ वीज निर्मिती किंवा वापराचा मार्ग बदलणार नाही, तर ती प्रत्येक स्तरातील आणि भौगोलिक क्षेत्रातील नागरिकांना सक्षम बनवेल.
ग्रामीण भारतासाठी क्रांतिकारी संधी
गेल्या दशकात वीजपुरवठ्यात सुधारणा झाल्या असल्या, तरी भारतातील ग्रामीण भागांमध्ये अजूनही वीजेच्या असममानी आणि अपूर्ण उपलब्धतेचा सामना करावा लागतो. अनेक दुर्गम भागांत वीज मिळणं अजूनही अस्थिर, महागडं किंवा अपुरं आहे. इथे सौर उर्जेवर आधारित मायक्रो-ग्रिड्स आणि स्वच्छ ऊर्जा तंत्रज्ञान फार प्रभावी ठरू शकतात.
कल्पना करा विदर्भ किंवा बुंदेलखंडातील एखादा शेतकरी सौर ऊर्जेवर चालणारी सिंचन प्रणाली वापरत आहे, त्यामुळे त्याची डिझेलवरील अवलंबित्व कमी होते आणि उत्पादनक्षमता वाढते. एखाद्या आदिवासी शाळेत सौर पॅनल्समुळे रात्री मुलं अभ्यास करू शकतात आणि त्यांची स्वप्नं मोठी होतात. अशा पद्धतीने, हरित ऊर्जा एक ऊर्जा लोकशाही निर्माण करू शकते, जिथे प्रत्येक घर स्वतःचे वीज उत्पादन करणारे युनिट बनते.
हरित रोजगार : फक्त पर्यावरण वाचवण्यापेक्षा जास्त
भारताची हरित ऊर्जा कडे वाटचाल ही पर्यावरण संरक्षणाइतकाच रोजगार निर्मितीचाही मुद्दा आहे. आंतरराष्ट्रीय अक्षय ऊर्जा संस्था (IRENA) च्या मते, भारतात 2030 पर्यंत 30 लाखांहून अधिक हरित रोजगार निर्माण होऊ शकतात. हे रोजगार केवळ तंत्रज्ञान केंद्रांमध्ये किंवा प्रयोगशाळांमध्ये मर्यादित राहणार नाहीत. ते सौर शेतांमध्ये, पवन ऊर्जा प्रकल्पांमध्ये, बायोमास युनिट्समध्ये आणि ग्रामीण सेवा केंद्रांमध्ये तयार होतील.
तरुण आणि मोठ्या लोकसंख्येसह भारतासाठी ही मोठी संधी आहे. जर योग्य प्रशिक्षण आणि कौशल्य विकास करण्यात आला, तर सामाजिकदृष्ट्या दुर्बल पार्श्वभूमीतील युवक सन्माननीय आणि भविष्यदर्शी रोजगार मिळवू शकतील. अशा प्रकारे, हरित ऊर्जा ही ‘आत्मनिर्भर भारत’ या दृष्टिकोनाशी सुसंगत ठरते जे नाविन्य आणि शाश्वततेवर आधारित आहे.
स्टार्टअप्ससाठी सुवर्णसंधी : शेवटच्या टप्प्यापर्यंत नाविन्य
हरित ऊर्जा क्षेत्रात नाविन्यपूर्ण स्टार्टअप्सचा नवा लाट भारतभर निर्माण होत आहे. काही स्टार्टअप्स ग्रामीण कुटुंबांसाठी सौर किट्स तयार करत आहेत, तर काही घरगुती प्रदूषण कमी करणाऱ्या स्वच्छ चुली विकसित करत आहेत. काही कमी खर्चातील ऊर्जा संचयन प्रणाली विकसित करत आहेत, खास करून दुर्लक्षित समुदायांसाठी.
सरकारने योग्य धोरणात्मक प्रोत्साहन दिल्यास, आर्थिक मदतीची सोय केल्यास आणि बाजारपेठेशी जोड दिल्यास, या स्टार्टअप्स संपूर्ण देशात जलद विस्तार करू शकतात. तसेच, हरित ऊर्जा आणि डिजिटल तंत्रज्ञान यांचे एकत्रीकरण, जसे की IoT-आधारित मॉनिटरिंग किंवा ब्लॉकचेनवर आधारित ऊर्जा व्यापार नवीन व्यवसाय मॉडेल्स घडवू शकते. भारताकडे प्रतिभा आहे, कल्पकता आहे, आणि जगभरात ही क्रांती घडवण्याची इच्छाशक्तीही आहे.
(लेखक हे उद्योजक आणि समाजसेवक आहेत)