Hrithik Roshan relief from HC over personality Rights : अभिनेता ऋतिक रोशन व्यक्तिमत्त्व अधिकारांच्या (Personality Rights) संरक्षणासाठी दिल्ली उच्च न्यायालयात धाव घेतली होती. त्याला आज (१५ ऑक्टोबर) न्यायालयाने दिलासा दिला. ऋतिक रोशन याने नाव, आवाज, प्रतिमा, चेहरा आणि इतर अनेक गुणांचा व्यावसायिक वापरापासून किंवा आर्थिक फायद्यासाठी होणाऱ्या गैरवापराविरुद्ध संरक्षण करण्याची मागणी केली होती. न्यायमूर्ती अरोरा यांच्या खंडपीठाने अभिनेत्याच्या व्यक्तिमत्त्व अधिकारांचे कथित उल्लंघन करणाऱ्या इंटरनेटवरील लिंक्स आणि विविध ई-कॉमर्स वेबसाइट्सवरील सूची काढून टाकण्याचे निर्देश दिले आहेत. यापूर्वी अमिताभ बच्चन, अभिषेक बच्चन, ऐश्वर्या राय बच्चन, जॅकी श्रॉफ, अनिल कपूर यांनी आपल्या व्यक्तिमत्त्व हक्कांसाठी न्यायालयात धाव घेतली होती. जाणून घेऊया व्यक्तिमत्त्वाचा अधिकार (याला प्रसिद्धीचा अधिकार असेही म्हणतात) म्हणजे काय? न्यायालये कोणत्या कलमान्वये सेलिब्रिटींना कायदेशीर संरक्षण देते याविषयी...
व्यक्तिमत्त्वाचा अधिकार, ज्याला प्रसिद्धीचा अधिकार असेही म्हणतात, संबंधित व्यक्तीची ओळख, फोटो, नाव किंवा त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाच्या इतर पैलूंचा व्यावसायिक वापर नियंत्रित करण्याचे आणि त्यातून नफा मिळवण्याचे कायदेशीर अधिकार दर्शवतो. संबंधित व्यक्तीच्या परवानगीशिवाय जाहिरातींसाठी किंवा प्रचारात्मक हेतूंसाठी त्यांची प्रतिमा किंवा नाव वापरणे यासारख्या अनधिकृत व्यावसायिक शोषणापासून संरक्षण मिळते. व्यक्तिमत्त्वाचे अधिकार क्षेत्रानुसार बदलतात, परंतु ते सामान्यतः व्यावसायिक संदर्भात एखाद्याची ओळख कशी वापरली जाते यावर नियंत्रण ठेवण्याचा आणि कोणत्याही अनधिकृत वापरासाठी भरपाई मिळविण्याचा अधिकार समाविष्ट करतात.
व्यक्तिमत्त्व हक्कांचे दोन प्रकार आहेत. एक प्रसिद्धीचा अधिकार तर दुसरा गोपनीयतेचा अधिकार.
प्रसिद्धीचा अधिकार: एखाद्या सेलिब्रिटीची प्रतिमा आणि वैशिष्ट्ये अनधिकृत व्यावसायिक वापरापासून संरक्षित करतो, जसे ट्रेडमार्क ब्रँडचे संरक्षण करतात. हा अधिकार व्यक्तीच्या मृत्यूपर्यंत टिकतो, त्यानंतर न्यायालय नियंत्रण स्वीकारते.
गोपनीयतेचा अधिकार: सेलिब्रिटींना त्यांच्या वैयक्तिक जीवनात अवांछित घुसखोरीपासून संरक्षण देतो, जसे की अनधिकृत छायाचित्रण किंवा खाजगी माहितीचे प्रकाशन.
भारतात व्यक्तिमत्व हक्कांसाठी विशिष्ट कायदा नाही. मात्र संविधानाच्या कलम २१ आणि कॉपीराइट कायदा, १९५७ अंतर्गत गोपनीयता आणि मालमत्ता अधिकारांच्या आधारे पूर्वसूचनांद्वारे संरक्षण दिले जाते. सेलिब्रिटीचे नाव, आवाज किंवा प्रतिमेचा अनधिकृत वापर प्रतिबंधित करण्यासाठी न्यायालयांनी पावले उचलली आहेत.या कायद्यानुसार, नैतिक अधिकार फक्त लेखक आणि कलाकारांना दिले जातात. यामध्ये अभिनेते, गायक, संगीतकार आणि नर्तक यांचा समावेश होतो. या कायद्याच्या तरतुदीनुसार लेखक किंवा कलाकारांना त्यांच्या कामाचे श्रेय मिळण्याचा किंवा लेखकत्वाचा दावा करण्याचा अधिकार आहे आणि त्यांच्या कामाचे कोणत्याही प्रकारचे नुकसान करण्यापासून इतरांना रोखण्याचा अधिकार आहे.
सेलिब्रिटींसाठी त्यांच्या संमतीशिवाय आर्थिक फायद्यासाठी त्यांच्या प्रतिमेचा गैरवापर होण्याचा मोठा धोका असतो. व्यक्तिमत्त्व हक्कांमुळे त्यांना त्यांच्या ओळखीच्या प्रतिनिधित्वावर नियंत्रण ठेवता येते. डीपफेक, बनावट जाहिराती किंवा अंतरंग बनावटी सामग्रीसारख्या गैरवापरापासून होणारे नुकसान टाळता येते.