आजच्या डिजिटल युगात सायबर फसवणुकीचे आणि ऑनलाइन गुन्ह्यांचे प्रमाण झपाट्याने वाढत आहे. अनेकदा गुन्हेगार दुसऱ्याच्या नावावर (आधार कार्ड किंवा इतर ओळखपत्रावर) सिम कार्ड घेऊन त्याचा वापर आर्थिक फसवणूक, धमक्या देणे किंवा इतर बेकायदेशीर कामांसाठी करतात. अशावेळी, ज्या व्यक्तीच्या नावाने ते सिम कार्ड असते, ती व्यक्ती निष्कारण पोलिसांच्या चौकशीच्या फेऱ्यात अडकते
या गंभीर समस्येवर तोडगा काढण्यासाठी आणि नागरिकांना सायबर सुरक्षा प्रदान करण्यासाठी भारत सरकारच्या दूरसंचार विभागाने (Department of Telecommunications) 'संचार साथी' (Sanchar Saathi) नावाचे एक अत्यंत महत्त्वाचे पोर्टल सुरू केले आहे.
या पोर्टलच्या मदतीने कोणताही भारतीय नागरिक आपल्या नावावर एकूण किती मोबाईल नंबर (सिम कार्ड) नोंदणीकृत आहेत, हे घरबसल्या अवघ्या काही मिनिटांत तपासू शकतो. इतकेच नाही, तर आपल्या नकळत सुरू असलेला कोणताही अनोळखी नंबर तात्काळ बंद करण्यासाठी तक्रारही नोंदवू शकतो.
सायबर तज्ज्ञांच्या मते, अनेकदा कागदपत्रांच्या झेरॉक्स प्रतींचा किंवा चोरीला गेलेल्या ओळखपत्रांचा गैरवापर करून बनावट सिम कार्ड घेतली जातात. या सिम कार्डचा वापर बँक खाती रिकामी करणे, बनावट कॉल करणे किंवा गंभीर गुन्हेगारी कारवायांसाठी केला जातो. जेव्हा पोलीस अशा प्रकरणांचा तपास करतात, तेव्हा ते सिम कार्ड ज्याच्या नावावर असते, त्या व्यक्तीपर्यंत पोहोचतात. त्यामुळे, आपल्या नावावर कोणताही अनोळखी नंबर चालू नाही, याची खात्री करणे हे प्रत्येक नागरिकाचे कर्तव्य आहे. 'संचार साथी' पोर्टलने ही प्रक्रिया अत्यंत सोपी आणि सुरक्षित केली आहे.
तुमच्या नावावर किती सिम कार्ड आहेत हे तपासण्यासाठी खालील सोप्या पायऱ्या वापरा:
अधिकृत वेबसाईटवर जा: सर्वात प्रथम तुमच्या मोबाईल किंवा कॉम्प्युटर ब्राउझरमध्ये https://sancharsaathi.gov.in/ ही सरकारी वेबसाईट उघडा.
'Know Your Mobile Connections' निवडा: वेबसाईटच्या मुख्य पानावर 'Citizen Centric Services' या विभागात 'Know Your Mobile Connections' (तुमचे मोबाईल कनेक्शन्स जाणून घ्या) हा पर्याय दिसेल, त्यावर क्लिक करा.
मोबाईल नंबर आणि OTP टाका:
उघडलेल्या नवीन पेजवर तुमचा सध्या वापरात असलेला कोणताही एक १०-अंकी मोबाईल नंबर टाका.
त्याखाली दिलेला कॅप्चा कोड (Captcha Code) अचूकपणे भरा आणि 'Validate Captcha' बटणावर क्लिक करा.
यानंतर तुमच्या मोबाईलवर एक OTP (One-Time Password) येईल. तो दिलेल्या जागेत टाकून 'Login' करा.
सिम कार्डची यादी तपासा: लॉगिन होताच, तुमच्या आधार कार्डशी लिंक असलेल्या सर्व मोबाईल नंबर्सची एक संपूर्ण यादी तुमच्या स्क्रीनवर दिसेल. यामध्ये Jio, Airtel, Vi, BSNL अशा सर्व कंपन्यांचे नंबर्स असतील.
अनोळखी नंबर रिपोर्ट करा: यादीतील प्रत्येक नंबर काळजीपूर्वक तपासा.
अनोळखी नंबर आढळल्यास: जर एखादा नंबर तुमचा नसेल, तर त्या नंबरच्या समोर असलेल्या 'Not my number' या पर्यायावर टिक करा.
गरज नसलेला नंबर: जर एखादा नंबर तुमचाच असेल पण आता तुम्ही तो वापरत नसाल, तर 'Not required' हा पर्याय निवडा.
चालू असलेले नंबर: जे नंबर तुम्ही स्वतः वापरत आहात, त्यांच्यासाठी काहीही करण्याची आवश्यकता नाही.
तक्रार नोंदवा (Report): अनोळखी किंवा गरज नसलेले नंबर्स निवडल्यानंतर, पेजच्या खाली असलेल्या 'Report' बटणावर क्लिक करा. तुमची तक्रार यशस्वीरित्या नोंदवली जाईल आणि तुम्हाला एक रिक्वेस्ट आयडी (Request ID) मिळेल. या आयडीचा वापर करून तुम्ही तुमच्या तक्रारीची सद्यस्थिती (Status) नंतर तपासू शकता.
तुम्ही तक्रार नोंदवल्यानंतर, दूरसंचार विभाग तुमची विनंती संबंधित मोबाईल सेवा पुरवणाऱ्या कंपनीकडे पाठवतो. कंपनी त्या नंबरची पडताळणी करते आणि तो नंबर तुमच्या नावावरून काढून टाकते किंवा कायमचा बंद करते.
नागरिकांनी आपल्या डिजिटल सुरक्षेसाठी जागरूक राहणे अत्यंत आवश्यक आहे. 'संचार साथी' हे केवळ एक पोर्टल नसून, सायबर गुन्हेगारीविरुद्ध लढण्यासाठी सामान्य माणसाच्या हातात दिलेले एक शक्तिशाली शस्त्र आहे. प्रत्येकाने वेळोवेळी या सुविधेचा वापर करून आपले ओळखपत्र सुरक्षित असल्याची खात्री करावी, असे आवाहन सरकारतर्फे करण्यात आले आहे.