भारताच्या डिजिटल पेमेंट विश्वात क्रांती घडवणाऱ्या युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस (UPI) ने आता आणखी एक मोठे पाऊल टाकले आहे. भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) एका ऐतिहासिक निर्णयात, बँकांना प्री-सँक्शन्ड अर्थात पूर्व-मंजूर क्रेडिट लाईन्स (कर्ज सुविधा) UPI नेटवर्कशी जोडण्यास परवानगी दिली आहे. या निर्णयामुळे आता वापरकर्ते गोल्ड लोन, फिक्स्ड डिपॉझिट (FD) वरील कर्ज आणि इतर व्यावसायिक कर्जांचे पैसे थेट UPI द्वारे वापरू शकणार आहेत. या सुविधेमुळे केवळ पेमेंट करणे सोपे होणार नाही, तर कर्ज मिळवण्याची आणि वापरण्याची प्रक्रियाही अधिक सोपी, वेगवान आणि पारदर्शक बनेल.
आतापर्यंत आपण फक्त आपल्या बँक खात्यातील (सेव्हिंग किंवा करंट अकाउंट) पैसे UPI द्वारे वापरू शकत होतो. काही महिन्यांपूर्वी RuPay क्रेडिट कार्ड UPI ला जोडण्याची सुविधा सुरू झाली होती. आता RBI ने याचा विस्तार करत बँकांद्वारे ग्राहकांना दिलेल्या कोणत्याही पूर्व-मंजूर कर्ज सुविधेला (Pre-sanctioned Credit Lines) थेट UPI शी जोडण्याची परवानगी दिली आहे.
याचा अर्थ असा की, जर बँकेने तुम्हाला तुमच्या FD किंवा सोन्यावर आधारित ठराविक रकमेचे कर्ज मंजूर केले असेल, तर ती रक्कम तुमच्या बँक खात्यात जमा होण्याची वाट न पाहता, तुम्ही थेट UPI द्वारे क्यूआर कोड स्कॅन करून किंवा ऑनलाइन पेमेंट करून खर्च करू शकाल.
या निर्णयामुळे सामान्य नागरिक आणि व्यावसायिक दोघांनाही मोठे फायदे मिळतील:
तात्काळ पैशांचा वापर: गोल्ड लोन किंवा FD वरील कर्जाची रक्कम बँक खात्यात येण्याची आणि नंतर ती खर्च करण्याची प्रक्रिया आता संपुष्टात येईल. कर्जाची रक्कम मंजूर होताच ती थेट UPI द्वारे वापरता येईल, ज्यामुळे वेळेची मोठी बचत होईल.
सुविधेमध्ये वाढ: छोट्या-मोठ्या खरेदीसाठी किंवा तातडीच्या गरजांसाठी आता कर्ज खात्यातून पैसे काढण्याची गरज नाही. थेट दुकानदाराला UPI ने पेमेंट करता येईल.
आर्थिक समावेशकता: ज्या लोकांकडे सोने किंवा FD आहे, पण ते डिजिटल बँकिंगमध्ये फारसे सक्रिय नाहीत, त्यांनाही या सुविधेमुळे सहजपणे डिजिटल क्रेडिटचा लाभ घेता येईल.
व्यवसायांना चालना: छोट्या व्यापाऱ्यांना मिळणारे खेळते भांडवल (Working Capital) किंवा व्यावसायिक कर्ज थेट UPI द्वारे वापरता आल्याने त्यांच्यासाठी व्यवहार करणे अधिक सोपे होईल.
या नवीन नियमांतर्गत खालील प्रकारच्या कर्ज सुविधा UPI ला जोडल्या जाऊ शकतात:
गोल्ड लोन (Gold Loan): सोन्यावर मिळणारे कर्ज.
एफडीवरील कर्ज (Loan against FD): मुदत ठेवीवर (Fixed Deposit) मिळणारी ओव्हरड्राफ्ट किंवा कर्ज सुविधा.
प्री-सँक्शन्ड पर्सनल लोन: बँकांनी पूर्व-मंजूर केलेले वैयक्तिक कर्ज.
व्यावसायिक क्रेडिट लाईन्स: व्यापाऱ्यांसाठी मंजूर केलेली कर्ज सुविधा.
RBI चा हा निर्णय UPI ला केवळ एका पेमेंट प्लॅटफॉर्मवरून एका सर्वसमावेशक आर्थिक मंचावर घेऊन जाणारा आहे. यामुळे बँकिंग आणि पेमेंटमधील अंतर आणखी कमी होईल. नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) या प्रणालीला प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आवश्यक तांत्रिक बदल करत असून, लवकरच विविध बँका आणि फिनटेक कंपन्या ही सुविधा आपल्या ग्राहकांसाठी सुरू करतील.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, हा निर्णय केवळ एक तांत्रिक बदल नसून, तो कोट्यवधी भारतीयांसाठी कर्ज मिळवण्याची आणि वापरण्याची प्रक्रिया अधिक सोपी, वेगवान आणि पारदर्शक बनवणारा एक मैलाचा दगड आहे. यामुळे भारताच्या डिजिटल अर्थव्यवस्थेला आणखी गती मिळेल आणि UPI ची जगात असलेली ओळख अधिक मजबूत होईल.