दिवाळीचा सण म्हणजे उत्साह, आनंद आणि हो! भरभरून खरेदीचा काळ. बाजारात यावेळी आकर्षक ऑफर्स, बंपर डिस्काउंट्स आणि 'नो-कॉस्ट EMI' च्या जाहिरातींचा अक्षरश: पूर आलेला असतो. यामुळे नवीन स्मार्टफोन, स्मार्टवॉच किंवा महागडी वस्तू खरेदी करण्याचा मोह कोणालाही आवरता येत नाही.
परंतु, जर तुम्ही या सर्व खरेदीसाठी क्रेडिट कार्डची संपूर्ण मर्यादा वापरण्याची योजना करत असाल, तर तुम्ही मोठा धोका पत्करत आहात. तुमचा हा 'खर्चाचा उत्सव' केवळ तुमच्या खिशालाच नाही, तर तुमच्या आर्थिक भविष्याला आणि क्रेडिट स्कोअरला देखील खराब करू शकतो.
दिवाळीच्या उत्साहात बेफिकीरपणे क्रेडिट कार्ड वापरल्यास खालीलप्रमाणे मोठे आर्थिक नुकसान होऊ शकते:
अवाढव्य व्याजदर (High Interest Rates): क्रेडिट कार्ड कंपन्या वापर न केलेल्या रकमेवर दरवर्षी 12% ते 45% पर्यंत प्रचंड व्याज आकारू शकतात. जर तुम्ही एकूण देय रकमेपैकी फक्त किमान देय रक्कम (Minimum Due Amount) भरली, तरी उर्वरित रकमेवर हे उच्च व्याज लगेच लागू होते.
विलंब शुल्क आणि पेनल्टी: जर तुम्ही वेळेवर बिल भरले नाही, तर बँक विलंब शुल्क (Late Payment Penalty) आणि त्यावर अतिरिक्त व्याज आकारते. यामुळे मूळ खरेदीची किंमत अवाजवी वाढते.
CIBIL स्कोअरचे नुकसान: जेव्हा तुम्ही तुमच्या क्रेडिट कार्डची मर्यादा वारंवार पूर्णपणे वापरता, तेव्हा तुमचा क्रेडिट युटिलायझेशन रेशो (Credit Utilisation Ratio - CUR) वाढतो. तज्ज्ञांच्या मते, हा रेशो 30% पेक्षा कमी असावा. हा रेशो 50% किंवा त्याहून अधिक झाल्यास, तुमचा CIBIL (सिबिल) स्कोअर झपाट्याने घसरतो. हा खराब झालेला स्कोअर भविष्यात गृहकर्ज, वाहन कर्ज किंवा इतर कोणत्याही मोठ्या कर्जासाठी अर्ज करताना मोठी अडचण निर्माण करतो आणि कमी स्कोअरमुळे तुम्हाला जास्त व्याजदराने कर्ज मिळते.
कर्जाच्या सापळ्यात (Debt Trap) वाढ: अनियंत्रित खर्चामुळे कर्जाचा डोंगर वाढत जातो आणि तो फेडण्यासाठी अनेक महिने किंवा वर्षे लागू शकतात. या काळात मानसिक ताणही वाढतो.
सणासुदीच्या काळात अनेक कंपन्या 'नो-कॉस्ट EMI' चे आकर्षक जाळे फेकतात. यात 'व्याज नाही' असे म्हटले जाते, पण अनेकदा यात छुपे शुल्क दडलेले असते.
छुपे शुल्क: 'नो-कॉस्ट' असूनही यात प्रोसेसिंग फी, इन्शुरन्स शुल्क किंवा वस्तूची किंमत आधीच वाढवलेली असते आणि ही वाढलेली किंमत व्याजाच्या स्वरूपात ग्राहकांकडून वसूल केली जाते. त्यामुळे, कोणत्याही ऑफरचा स्वीकार करण्यापूर्वी त्याची वास्तविक किंमत आणि अटी-शर्ती काळजीपूर्वक तपासा.
लिमिट वाढवण्याची ऑफर: याच दरम्यान अनेक बँका क्रेडिट कार्डची लिमिट तात्काळ वाढवण्याची ऑफर देतात. तज्ज्ञांच्या मते, ही ऑफर तात्पुरती सोयीची वाटली तरी, ती तुमच्या खर्चाला नकळत प्रोत्साहन देते आणि दीर्घकाळात कर्जाचा धोका वाढवते.
दिवाळीचा आनंद घेण्यासाठी खर्चावर नियंत्रण ठेवणे आणि स्मार्ट पद्धतीने खरेदी करणे हाच सर्वोत्तम मार्ग आहे.
बजेटची योजना: सण सुरू होण्यापूर्वीच तुम्ही कपडे, मिठाई, सजावट आणि गिफ्ट्स यासाठी किती खर्च करणार आहात, याचे स्पष्ट बजेट (Budget) तयार करा आणि त्याच मर्यादेत खर्च करा.
पर्यायी पेमेंट वापरा: मोठी खरेदी करण्यासाठी क्रेडिट कार्डचा वापर कमी करा. त्याऐवजी UPI (युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस), डेबिट कार्ड (Debit Card) किंवा जमा झालेले रिवॉर्ड पॉईंट्स (Reward Points) चा वापर करा. यामुळे तुमच्या खिशातून थेट पैसे जातात आणि खर्च नियंत्रणात राहतो.
वेळेत बिल भरा: तुमच्या क्रेडिट कार्डचे बिलिंग सायकल आणि देय तारीख काटेकोरपणे तपासा. बिल वेळेत भरल्यास व्याज आणि पेनल्टी दोन्ही टाळता येतात.
तज्ञांचा सल्ला: मोठा खर्च करण्यापूर्वी किंवा कोणतीही मोठी योजना असल्यास, आर्थिक सल्लागाराचा सल्ला घ्या.