मॉन्सूननंतर आणि बदलत्या हवामानामुळे पसरणाऱ्या डेंगू या आजाराचे स्वरूप आता अधिक गंभीर आणि धोकादायक बनले आहे. डेंगूच्या पारंपरिक लक्षणांमध्ये उच्च ताप आणि प्लेटलेट्स कमी होणे यांचा समावेश असला तरी, आता वैद्यकीय तज्ज्ञांनी या व्हायरसच्या आणखी एका गंभीर परिणामाबद्दल तीव्र चिंता व्यक्त केली आहे: तो म्हणजे तंत्रिका तंत्र आणि मेंदूच्या नसांवर होणारा थेट परिणाम, ज्यामुळे काही गंभीर प्रकरणांमध्ये पक्षाघाताचा धोका वाढला आहे.
या संदर्भात डॉक्टर पोद्दार (नावाचा येथे केवळ संदर्भ म्हणून वापर) यांनी स्पष्ट चेतावणी दिली आहे की, जर वेळीच निदान आणि योग्य उपचार केले नाहीत, तर रुग्णांमध्ये न्यूरोलॉजिकल गुंतागुंत निर्माण होऊ शकते, जी जीवघेणी ठरू शकते.
डेंगूचा व्हायरस हा केवळ रक्तातील पेशींवर हल्ला न करता, तो थेट मज्जासंस्थेमध्ये प्रवेश करण्याची क्षमता बाळगून आहे. या गंभीर परिणामांचे वर्गीकरण मुख्यत्वे तीन प्रकारे केले जाते:
मेंदूवर थेट हल्ला (Dengue Encephalitis): काही दुर्मिळ पण गंभीर प्रकरणांमध्ये, डेंगूचा विषाणू थेट मेंदूच्या पेशींवर (Neurons) हल्ला करतो, ज्यामुळे मेंदूला सूज येते. या स्थितीला एंसेफलायटिस किंवा मेनिन्जायटीस म्हणतात.
रोगप्रतिकारशक्तीचा उलट हल्ला (Immune-Mediated Syndromes): डेंगूमुळे शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती (Immune System) अति-सक्रिय होते आणि ती चुकीने शरीरातील निरोगी नसांनाच शत्रू समजून त्यांच्यावर हल्ला करते. यामुळे गुइलेन-बॅरे सिंड्रोम (Guillain-Barré Syndrome – GBS) नावाचा ऑटोइम्यून (Autoimmune) विकार होऊ शकतो. GBS मध्ये स्नायूंमध्ये तीव्र अशक्तपणा (Muscle Weakness) येतो आणि तो संपूर्ण शरीरात पसरून पक्षाघाताचे स्वरूप धारण करतो.
इतर गुंतागुंत: तीव्र डेंगूमुळे शरीरातील पोटॅशियमची (Potassium) पातळी कमी झाल्यास, रुग्णांना हायपोकॅलेमिक पॅरालिसिसचा धोका असतो. यात अचानक स्नायूंमध्ये तीव्र अशक्तपणा येतो आणि हालचाल करणे कठीण होते.
डेंगूच्या रुग्णांमध्ये जर खालीलपैकी कोणतीही लक्षणे दिसली, तर त्याला न्यूरोलॉजिकल गुंतागुंत मानून तातडीने वैद्यकीय मदत घेणे आवश्यक आहे:
मानसिक स्थितीत बदल: रुग्ण गोंधळलेला (Confused) दिसणे, विस्मृती येणे किंवा कोमासारखी (Coma) स्थिती.
शरीरात अशक्तपणा: हात-पाय किंवा शरीराच्या कोणत्याही भागात अचानक अशक्तपणा जाणवणे किंवा पक्षाघाताची सुरुवात होणे.
चालण्यात अडचण: पाय उचलण्यास किंवा चालताना तोल जाणे.
डोकेदुखी आणि झटका: तीव्र आणि असह्य डोकेदुखी, तसेच झटके (Seizures) येणे.
मान कडक होणे: मेनिन्जायटीसमुळे मानेमध्ये तीव्र कडकपणा (Neck Stiffness) जाणवणे.
सध्याच्या परिस्थितीत डेंगूचा धोका वाढलेला असल्याने, रुग्णांना आणि त्यांच्या कुटुंबियांना अतिरिक्त काळजी घेणे आवश्यक आहे.
वेळेवर निदान आणि उपचार: उच्च ताप आणि शरीरावर रॅशेस (Rashes) दिसल्यास त्वरित डॉक्टरांशी संपर्क साधा आणि प्लेटलेट्सच्या तपासणीसोबतच न्यूरोलॉजिकल लक्षणांकडे लक्ष द्या.
डास नियंत्रण: घराभोवती पाणी साचू देऊ नका आणि डासांची पैदास थांबवा.
लक्षणे दिसल्यास सतर्कता: फक्त थकवा आहे म्हणून दुर्लक्ष न करता, जर रुग्णाला तीव्र डोकेदुखी, सतत उलट्या किंवा अशक्तपणा जाणवत असेल, तर त्वरित तज्ञांचा सल्ला घ्यावा.
डेंगू आता केवळ एक साधे व्हायरल इन्फेक्शन राहिलेले नाही. वेळेवर आणि योग्य उपचारांनीच या गंभीर परिणामांना टाळता येऊ शकत
