सचिन बनछोडे
प्रिन्स हॅरीचे 'स्पेअर' नुकतेच प्रकाशित झाले असून खपाचे नवे नवे विक्रम नोंदवत आहे. प्रकाशनाच्या पहिल्याच दिवशी या पुस्तकाच्या चार लाख प्रती विकल्या गेल्या. अभिनेत्री मेघन मार्केलबरोबर संसार थाटल्यावर हॅरीने राजघराण्यावर सातत्याने टीकेची झोड उठवली तीच या आत्मचरित्रातून अधिकच प्रकर्षाने पुढे आली आहे.
'वंडरफूल! नाऊ यू हॅव गिव्हन मी अॅन हेअर अँड ए स्पेअर… माय वर्क इज डन!' (तू मला एक वारसदार दिला आहेस आणि एक 'राखीव'ही दिला आहेस, आता माझे काम झाले!)… हे उद्गार होते ब्रिटनचे सध्याचे महाराज चार्ल्स तृतीय यांचे. प्रिन्स हॅरीचा जन्म झाला त्यावेळी त्यांनी तत्कालीन पत्नी आणि हॅरीची जन्मदात्री प्रिन्सेस डायना यांना उद्देशून हे उद्गार काढले होते. हॅरीने आता जे आत्मचरित्र किंवा आपल्या आयुष्याच्या आठवणी लिहिल्या आहेत त्याचे नावही 'स्पेअर' असेच आहे. आपल्याकडे सुरुवातीपासूनच एखाद्याची सावली, आधारभूत व्यक्ती किंवा 'प्लॅन बी' म्हणूनच पाहिले गेले असे त्याचे म्हणणे. 'काही तरी अघटित घडले तर याचा उपयोग होईल', अशीच दृष्टी यामागे होती. थोरला भाऊ विल्यम हा राजसिंहासनाचा वारसदार होता आणि त्याचे काही बरेवाईट झाले तर कुणीतरी असावा म्हणून आपल्याकडे पाहिले जात होते, असे हॅरीने म्हटले आहे. पित्याने आईसमोर हे उद्गार काढले आणि ते आपल्या प्रेयसीला भेटण्यासाठी निघून गेले, असे सांगण्यासही हॅरी या आत्मचरित्रात विसरला नाही. एकंदरीतच शाही कुटुंबापासून वेगळे होऊन अमेरिकेत आपल्या अभिनेत्री पत्नीबरोबर, मेघन मार्केलबरोबर संसार थाटल्यावर हॅरीने राजघराण्यावर सातत्याने जी टीकेची झोड उठवली आहे, ती या आत्मचरित्रातून अधिकच प्रकर्षाने पुढे आली आहे. त्यामुळेच की काय, हे पुस्तक प्रकाशित होताच त्याच्या प्रती हातोहात खपल्याही जात आहेत!
हॅरी व मेघनने राजघराण्याच्या बंधनात राहण्याऐवजी तसेच नेहमीच विल्यम आणि त्याची पत्नी केटच्या मागे राहत 'स्पेअर' होण्याऐवजी आपली वेगळी वाट चोखाळण्याचा निर्णय घेतला होता. महाराणी एलिझाबेथ द्वितीय हयात असतानाच त्यांनी शाही घराण्याशी फारकत घेऊन अमेरिकेत स्थायिक होण्याचे ठरवले होते. 'आम्ही आर्थिकदृष्ट्याही स्वतंत्र होऊ इच्छितो', असे त्यांनी म्हटले होते व शाही घराण्याची बिरुदे, सुरक्षा, सोयी-सवलती झिडकारून देण्याचीही तयारी दर्शवली होती. दोन अपत्यांचे माता-पिता बनलेले हे दाम्पत्य आता अमेरिकेतील आपल्या नव्या संसारात चांगलेच रुळले आहे. त्यांचे आर्थिक उत्पन्न हे त्यांच्या मुलाखती व अशा खळबळजनक पुस्तकांमधूनच अधिक मिळत असावे असे म्हणण्यास वाव आहे.
ऑप्रा विन्फ्रेने दोघांची घेतलेली मुलाखत सर्वप्रथम खळबळजनक ठरली होती. त्यामध्ये मेघनला होणारे बाळ कोणत्या रंगाचे असेल याबाबत राजघराण्यात शंका व्यक्त होत होती व एकंदरीतच वर्णभेदाचे अनुभव येत होते, असे मेघनने या मुलाखतीत म्हटले होते. त्यानंतरच्या मुलाखती किंवा दोघांच्या डॉक्युमेंटरीतही राजघराण्यातील अनेक कटू अनुभव समोर आले. विल्यम-केटच्या लग्नावेळी मी कधीही खर्या अर्थाने 'बेस्ट मॅन' नव्हतो, अशी आठवणही हॅरीने सांगितली आहे. विल्यम-केट आणि हॅरी अनेक वेळा एकत्र दिसत होते, पण 'थ्री इज क्राऊड' असाच एकंदरीत विल्यमचा रोख होता असे हॅरीने म्हटले आहे. वडील कॅमिला पार्करशी लग्न करत असताना आपण केलेला विरोधही त्याने सांगितला आहे. कॅमिला ही आई-वडिलांच्या वैवाहिक जीवनातील 'तिसरी व्यक्ती', खलनायिका होती व ती धोकादायक आहे असे मतही त्याने उघडपणे नोंदवले.
वडिलांनी आपल्याला 'तू नक्की माझाच मुलगा आहेस का याची शंका वाटते', अशी बोचरी थट्टा केल्याचीही आठवण त्याने सांगितली आहे. मेघनबरोबरच्या विवाहावेळी केटच्या मुलीच्या पोशाखावरून तिचा मेघनशी उडालेला खटकाही त्याला आवर्जून आठवतो. मेघनची राजघराण्यात झालेली घुसमट व तिच्या मनात आलेले आत्महत्येचे विचारही त्याने बोलून दाखवले आहेत. विल्यमने तर मेघनवरून झालेल्या भांडणावेळी एकदा आपली कॉलर धरली, गळ्यातील चेन तोडली व जमिनीवर पाडले होते, असाही खळबळजनक दावा हॅरीने नव्या पुस्तकात केला. इंग्लंडच्या राजघराण्याकडून तेथील मीडियाला नेहमीच 'खाद्य' हवे असते आणि एकंदरीतच आता हॅरी व मेघन ते भरभरून देत आहेत. अर्थात खुद्द ब्रिटनमध्ये हॅरी व मेघनकडे 'उपरे' म्हणूनच पाहिले जात आहे. मात्र तरीही त्यांच्याबद्दलचे कुतूहल शमलेले नसून उलट वाढलेलेच असल्याने हॅरीच्या 'स्पेअर'लाही उदंड प्रतिसाद मिळत आहे.
प्रिन्सेस डायना यांनीही आपल्या हयातीत अन्याय सहन करीत, राजघराण्याचा काटेरी मुकुट घालून जीवन जगणे पसंत केले नव्हते. कॅमिला पार्करशी असलेले संबंध त्यावेळेचे प्रिन्स आणि सध्याचे 'किंग' चार्ल्स यांनी सुरूच ठेवल्याने डायना यांनी त्यांच्याशी रीतसर फारकत घेतली होती. त्यामुळे त्यांना सर्व शाही बिरुदंही बाजूला ठेवावी लागली व त्याची त्यांनी तमाही बाळगली नाही. मात्र या सोनेरी पिंजर्यातून बाहेर येऊन मोकळा श्वास घेण्याचे धाडस डायनाने दाखवले. जगभर आपल्या समाजकार्याची व्याप्ती त्यांनी वाढवली होती. हॅरीनेही आता तेच केले आहे. त्याची पत्नी मेघनवर ती हट्टी, उद्धट आणि अहंकारी असल्याचे आरोप केले जातात. हॉलीवूडमधील ही अभिनेत्री श्वेतवर्णीय वडील आणि कृष्णवर्णीय आईची कन्या आहे. तिच्यावर होणारे आरोप व प्रसंगी येणारे वर्णभेदाचेही प्रकार झेलत हॅरीने पत्नीला खंबीरपणे साथ दिलेली आहे. 2020 मध्ये दोघांनी राजघराण्याबाहेर पडून स्वतःची वेगळी वाट चोखाळली. 'ड्यूक ऑफ ससेक्स' आणि 'डचेस ऑफ ससेक्स' म्हणून मिरवण्यापेक्षा एक माणूस म्हणून समाजात वावरणे दोघांनाही अधिक चांगले वाटले.
आर्ची आणि लिलिबेट या दोन गोंडस अपत्यांसह दोघे अमेरिकेतील आपल्या संसारात खूश आहेत. मात्र राजघराण्याने दिलेले कटू अनुभव ते विसरू शकत नाहीत आणि जगालाच या राजघराण्याविषयी कुतूहल असल्याने ते हे अनुभव वेळोवेळी मुलाखती, डॉक्युमेंटरीमधून मांडतही आहेत. अर्थातच त्याचा त्यांना आर्थिक लाभही मिळत आहे. हॅरीला त्याच्या या 416 पानांच्या 'स्पेअर' नावाच्या आत्मचरित्रासाठीही पेंग्विन रँडम पब्लिशिंग हाऊसकडून 164 कोटी रुपये मिळाले असल्याचे म्हटले जाते. वेगवेगळ्या सोळा भाषांमध्ये प्रकाशित केलेल्या या पुस्तकाची विक्रीही तडाखेबाज असून ती नवे नवे विक्रम नोंदवत आहे.
'स्पेअर' हे ब्रिटनमधील सर्वाधिक वेगाने विकले जाणारे 'नॉन-फिक्शन' (गैर-काल्पनिक) पुस्तक ठरले आहे. 10 जानेवारीला म्हणजेच प्रकाशनाच्या पहिल्याच दिवशी या पुस्तकाच्या 4 लाख प्रती विकल्या गेल्या. यामध्ये छापील पुस्तकांबरोबरच ई-बुक्स आणि ऑडिओ बुक्सचाही समावेश आहे. प्रिन्स हॅरीच्याच आवाजात एक ऑडियोबुक प्रसिद्ध करण्यात आलेले आहे हे विशेष! 'स्पेअर' घेण्यासाठी पुस्तकांच्या दुकानांवर लोकांच्या लांबच लांब रांगा लागल्या होत्या. 34 डॉलर्स म्हणजेच सुमारे 2,778 रुपयांचे हे पुस्तक निम्म्या किमतीत उपलब्ध झाल्याने वाचकांच्या उड्या पडल्या! एका वृत्तानुसार 'पेंग्विन'ने प्रिन्स हॅरीबरोबर चार पुस्तकांचा करार केला आहे.
'स्पेअर' व्यतिरिक्त तो पत्नी मेघनसह आणखी एक पुस्तक लिहिणार आहे. उर्वरित दोन पुस्तकांपैकी एक पुस्तक हे नेतृत्वाशी संबंधित व दुसरे मानव कल्याणाविषयीचे असेल. प्रिन्स हॅरीभोवती राजघराण्याचे वलय आहे आणि मेघनभोवती हॉलीवूडच्या स्टारपदाचे आणि आता ओघानेच आलेले राजघराण्याचेही वलय आहे. त्यामुळे दोघांकडून भरपूर 'मसाला' मिळू शकतो, हे ताडल्याने अनेक मुलाखतकार, प्रकाशन संस्था किंवा चित्रपट निर्मातेही त्यांच्या घराचे उंबरठे झिजवू शकतात, हे उघडच आहे. हॅरीने त्याच्या 'स्पेअर'मध्येही त्याची नवतारुण्यातील व्यसने, लैंगिक संबंध यांच्यापासून ते अफगाणिस्तानात ब्रिटिश सैन्यामध्ये बजावलेल्या सेवेच्या अनुभवापर्यंत अनेक गोष्टी खुल्लमखुल्ला सांगितलेल्या आहेत.
आपण अफगाणिस्तानात 25 तालिबान्यांना ठार केले, असेही हॅरीने 'स्पेअर'मध्ये म्हटले आहे. त्याची तालिबानने खिल्लीही उडवली आहे! ब्रिटनमधील सुरक्षा तज्ज्ञांनी या 'गौप्यस्फोटा'मुळे त्याची सुरक्षा अडचणीत येऊ शकते व तालिबानी त्याच्यामागे हात धुऊन लागू शकतात, असा इशारा दिला आहे. हॅरीला मात्र त्याची तमा नाही. अर्थात खुद्द ब्रिटिश लोकांना त्याच्या अन्य गोष्टींपेक्षा राजघराण्याशी संबंधित गोष्टीतच अधिक रस आहे. मात्र सतत राजघराण्याची लक्तरे जगाच्या वेशीवर टांगण्याचेच काम हॅरी व मेघन करीत राहिले तर बकिंघम पॅलेसचे दरवाजे त्यांच्यासाठी कायमचे बंद होतील, यात शंकाच नाही!
