Artificial Intelligence in Healthcare : वैद्यकीय क्षेत्रात चालणार AIची जादू; डॉक्टरांना मिळणार नवा मित्र
आजचे जग हे आधुनिक तंत्रज्ञानांनी व्यापलेले आहे. आपल्याला तंत्रज्ञानाची आणि आधुनिकतेची जोड ही प्रत्येक क्षेत्रातत दिसून येते. प्रत्येक जण हा अत्याधुनिक साधनांचा वापर हा क्षणाक्षणाला करत असतो. AI अनेक क्षेत्रात कार्य करताना दिसून येत आहे त्यामध्ये प्रामुख्याने आरोग्यसेवा, वित्त, उत्पादकता, आणि वाहतूक यांचा समावेश आहे. आरोग्य सेवेमध्ये AIचा वापर वाढू लागला आहे. AIच्या आरोग्यक्षेत्रातील वापराबद्दल अनेक आव्हानेही आहेत. पण हे तंत्रज्ञान डॉक्टरांसाठी सहायक भूमिकेत असेल, त्यामुळे त्याचा लाभ रुग्णांना होणार आहे.
सध्या रेडिओलॉजिस्ट घेतलेल्या चाचण्यांच्या मूल्यांकनासाठी एआयचा वापर करत आहेत. NASSCOM नुसार, डेटा आणि AI मध्ये 2025 पर्यंत भारताच्या GDP मध्ये $450-$500 अब्ज योगदान देण्याची क्षमता आहे. यातील $30 अब्ज योगदाना हेल्थकेअर क्षेत्राचे असेल. कोविड-नंतरच्या काळात, NASSCOMचे म्हणणे आहे की, “AI साथीच्या उद्रेकाची भविष्यवाणी, दूरस्थ निदान आणि ऑप्टिमाइझ केलेले उपचारांचे वितरण यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावेल.”
भारतात, अग्रगण्य रुग्णालये आधीच या प्रगत वापर प्रकरणांसाठी तंत्रज्ञानाचा फायदा घेत आहेत. गेल्या वर्षी, अपोलो हॉस्पिटल्सने लवकर उपचार सुरू करण्याच्या उद्देशाने हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोगाच्या जोखमीचा अंदाज लावण्यासाठी एआय टूल लाँच केले. Microsoft Azure वर विकसित केलेले हे टूल देशभरातील सुमारे 400,000 व्यक्तींच्या दहा वर्षांच्या अनामित डेटावर आधारित अल्गोरिदमवर तयार केले आहे. मनिपाल हॉस्पिटलने कर्करोग उपचार सुधारण्यासाठी ऑन्कोलॉजीमध्ये IBM वॉटसन हे एक तंत्रज्ञान वापरणारे पहिले रुग्णालय आहे.
PWC चे तंत्रज्ञान सल्लागार अर्णब बसू म्हणतात, ” AI आरोग्य सेवेतील आव्हानांवर मता करेल. मात्र कुशल आरोग्यसेवा व्यावसायिकांची कमतरता हे मोठे आव्हान आहे. ”
“WHO नुसार भारतातील डॉक्टर-रुग्ण गुणोत्तर 1:1456 असे आहे. म्हणजेच भारतात डॉक्टरांची संख्या कमी आहे. रुग्णांच्या भेटींचे दस्तऐवजीकरण करणे, रुग्णांच्या इमलेना उत्तर देणे, देणे, औषधे किंवा चाचण्या मागवणे अशा प्रशासकीय जबाबदाऱ्या डॉक्टरांकडे असतात. AI-शक्तीवर चालणारे व्हॉईस असिस्टंट डॉक्टरांना यापैकी बरीच कामे अधिक जलद पूर्ण करण्यात मदत करू शकतात, ज्यामुळे ते त्यांच्या रुग्णांसोबत अधिक वेळ घालवू शकतात,” असे नितीन गुप्ता यांचे मत आहे. गुप्ता सुकी या AI अॅपचे भारतातील प्रमुख आहेत.
गुप्ता म्हणतात, ‘भारतीय आरोग्य सेवेतील व्यवसायिकांवर इलेक्ट्रॉनिक आरोग्य नोंदी (EHR) करण्याचा भार वाढत आहे. त्यामुळे डॉक्टरांचे प्रशासकीय काम वाढू लागले आहे. AI ही कारकुनी कामे करून डॉक्टर आणि आरोग्यसेवा व्यावसायिकांवरील कामाचा ताण कमी करेल.”
दीर्घकाळात एआयमध्ये कार्यपद्धतीत सुधारणा आणि आणि ग्राहकांचा अनुभव बदलण्याची क्षमता आहे. AI अंमलबजावणीसाठी R&D आणि हेल्थकेअर इनोव्हेशन हे आणखी एक सर्वोच्च प्राधान्य दिले जात आहे. AIचा आरोग्य सेवेतील वापर हा आजकाल वाढताना दिसून येत आहे.
AI ची आरोग्यसेवेत भूमिका
आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या विकासामुळे आरोग्यसेवेत मोठे बदल घडत आहेत. यामध्ये AIची भूमिका महत्त्वाची आहे. AI चा वापर आरोग्यसेवेच्या विविध पैलूंमध्ये केला जात आहे यात रोगनिदान, उपचार, रोगप्रतिबंध, आणि वैद्यकीय संशोधन यांचा समावेश आहे. AI आधारित प्रणालींचा वापर रुग्णांतील लक्षणांचा आणि वैद्यकीय चाचण्यांमधील डेटा याचे विश्लेषण करण्यासाठी वापर होतो. यामुळे डॉक्टरांना अधिक अचूक निदान करणे शक्य होते.
उदाहरणार्थ, AI आधारित प्रणालींचा वापर स्तनाच्या कर्करोगाचे निदान करण्यासाठी केला जातो. AI आधारित प्रणालींचा वापर वैद्यकीय उपचारांचे नियोजन आणि अंमलबजावणी करण्यासाठी केला जातो. यामुळे डॉक्टरांना अधिक वैयक्तिकृत उपचार योजना तयार करणे शक्य होते. उदाहरणार्थ, AI आधारित प्रणालींचा वापर कर्करोगावर उपचार करण्यासाठी केला जातो.
AI आधारित प्रणालींचा वापर रोगाचा प्रसार रोखण्यासाठी आणि लोकांना आरोग्यदायी राहण्यास मदत करण्यासाठी केला जातो. उदाहरणार्थ, AI आधारित प्रणालींचा वापर ऍलर्जी आणि इतर श्वसन रोगांचा प्रसार रोखण्यासाठी केला जातो. AI आधारित प्रणालींचा वापर नवीन औषधे आणि उपचार पद्धती विकसित करण्यासाठी केला जातो.
AI मध्ये डॉक्टर्ससोबत आरोग्य क्षेत्रातील इतर कर्मचाऱ्यांना ही मदत करते. AI व्हर्च्युअल नर्स असिस्टंट हे AIवर चालणारे चॅटबॉट्स आहे. औषधांबद्दलच्या प्रश्नांची उत्तरे हा चॅटबॉट देऊ शकतो, डॉक्टरांकडे अहवाल पाठवू शकतात आणि रुग्णांना डॉक्टरांना भेट देण्यास मदत करू शकतात. या प्रकारचे नियमित निरीक्षण आणि शेड्यूलिंगची कामे नर्स आणि कर्मचाऱ्यांना करावी लागणार नाहीत. त्यामुळे ते थेट रुग्णांना जास्त वेळ देऊ शकतात. रुग्णांना जास्त वेळ दिला गेल्याने आरोग्य सेवेतील मानवी निर्णय आणि परस्परसंवाद अधिक वाढते.
डोस त्रुटी कमी करणे
रुग्ण स्वत: ची औषधे कशी घेतो यामधील त्रुटी काय आहेत, हे शोधण्याचे काम AI करू शकते. ज्यामुळे रुग्णाच्या आरोग्यावर चांगले परिणाम होतात आणि आरोग्यसेवा खर्च आणि हॉस्पिटलायझेशन कमी होते. नेचर मेडिसिनमधील एका अभ्यासातून एक उदाहरण समोर आले आहे , ज्यामध्ये असे आढळून आले आहे की 70% रुग्ण निर्धारित केल्यानुसार इन्सुलिन घेत नाहीत. वायरलेस सेन्सिंगच्या AI प्रणालीचा वापर करून, रुग्ण इन्सुलिन पेन किंवा इनहेलर कसे चालवतात यामधील त्रुटी काय आहेत ते शोधू शकते.
सुरक्षित शस्त्रक्रिया
काही घटनांमध्ये, एआय शल्यचिकित्सकांना खुली शस्त्रक्रिया करण्याऐवजी लहान जागेत काम करण्याची परवानगी देते. एआय-सक्षम रोबोट्स संवेदनशील अवयव आणि ऊतकांभोवती काम करू शकतात, रक्त कमी होणे, संसर्गाचा धोका आणि शस्त्रक्रियेनंतरच्या वेदना कमी करू शकतात. रोबोटिक शस्त्रक्रियेचा अर्थ पारंपारिक शस्त्रक्रियेपेक्षा कमी डाग आणि कमी पुनर्प्राप्तीचा काळ असतो.
AI निदानांची अचुकता वाढवणे
हार्वर्ड स्कूल ऑफ पब्लिक हेल्थच्या मते , निदान करण्यासाठी AI वापरल्याने उपचारावरील खर्च 50% पर्यंत कमी होऊ शकतो आणि उपाचारांची परिणामकारकता 40% पर्यंत सुधारू शकते. हवाई विद्यापीठातील डीप लर्निंगचा वापर करून स्तनाच्या कर्करोगाचे निदान करण्यात आले. यामुळे निदानातील अचुकता वाढल्याचे लक्षात आले. एमआयटी मधील संशोधकांनी अशाच प्रकारचे अल्गोरिदम विकसित केले आहे. डॉक्टरांची कुशलता आणि जोडीने AIचा वापर अधिक परिणामकारक ठरल्याचे त्यांना आढळून आले.
AI ने अनुभवी डॉक्टरांपेक्षा त्वचेचा कर्करोगाचे अधिक चांगल्या प्रकारे निदान केल्याचे एका संशोधनात दिसून आहे. यूएस, जर्मन आणि फ्रेंच संशोधकांनी त्वचेचा कर्करोग ओळखण्यासाठी 100,000 हून अधिक प्रतिमांचा वापर केला. या प्रतिमा AI मॉडेल आणि डॉक्टरांनाही देण्यात आल्या होत्या. यात AIने जास्त चांगल्या प्रकारे काम केल्याचे आढळून आले आहे.
AI च्या आरोग्यसेवेत वापराचे काही फायदे
- AI चा वापर करून रोगनिदान अधिक अचूक आणि वेळेवर केले जाऊ शकते.
- AI आधारित उपचार योजना अधिक वैयक्तिकृत आणि प्रभावी असू शकतात.
- AI चा वापर करून रोगांचा प्रसार रोखला जाऊ शकतो.
- AI चा वापर करून नवीन औषधे आणि उपचार पद्धती विकसित केल्या जाऊ शकतात.
AI च्या आरोग्यसेवेत वापरातील काही आव्हाने
- AI प्रणालींची अचूकता आणि वैधता सुनिश्चित करणे आवश्यक आहे.
- AI प्रणालींचा वापर करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या डेटाची उपलब्धता आणि गुणवत्ता सुनिश्चित करणे आवश्यक आहे. AI प्रणालींचे नैतिक आणि कायदेशीर परिणाम समजून घेणे आवश्यक आहे. AI च्या आरोग्यसेवेत वापरामुळे आरोग्यसेवा क्षेत्रात मोठे बदल घडतील.
- AI चा वापर करून आरोग्यसेवा अधिक प्रभावी, परवडणारी आणि प्रवेशयोग्य बनू शकते.
संदर्भ:
१. AI in medicine
२. अकॅडमी.एज्यु
३. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6691444/
४. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMe2206291
५. Nature
६. https://www.aomrc.org.uk/wpcontent/uploads/2019/01/Artificial_intelligence_in_healthcare_0119.pdf
७.https://www.ehidc.org/sites/default/files/resources/files/AI%20in%20Medicine%2C%20Current%20Trends%20and%20Future%20Possibilities.pdf
८. IBM
९. Business Insider