नवी दिल्ली : वृत्तसंस्था
बिहारच्या 2025 च्या विधानसभा निवडणुकीच्या निकालांनी अलीकडच्या वर्षांतील सर्वात निर्णायक कौल दिला आहे. राष्ट्रीय लोकशाही आघाडीने (एनडीए) महिला-केंद्रित कल्याणकारी योजना, जातीय समीकरणांची पुनर्रचना आणि घट्ट संघटनात्मक नियंत्रण यांच्या प्रभावी मिश्रणाद्वारे महागठबंधनचे आव्हान मोडून काढले आहे. भाजपची मजबूत कामगिरी, पुन्हा भरारी घेणारा जेडी(यू) आणि एलजेपी व हम (एस) यांसारख्या मित्रपक्षांच्या जोरावर एनडीएने नेत्रदीपक कामगिरी केली आहे. हा मोठा विजय नितीश कुमार यांचे फिनिक्स पक्षाप्रमाणे पुनरागमन, पंतप्रधान मोदींचा कायम असलेला करिष्मा आणि चिराग पासवान यांचा जबरदस्त स्ट्राईक रेट या सर्वांच्या एकत्रित शक्तीचे प्रतीक आहे.
नितीश कुमार : ‘फिनिक्स’प्रमाणे पुनरागमन आरोग्याच्या चर्चा आणि पलटूराम या टीकेचा जनादेशावर परिणाम नाही. नितीश कुमार यांच्या राजकीय (प्रासंगिकतेची) ची अग्निपरीक्षा म्हणून पाहिल्या जाणाऱ्या या निवडणुकीने, त्यांची बिहारचे फिनिक्स ही प्रतिमा पुन्हा एकदा जिवंत केली आहे. एक असा नेता जो राजकीय अस्तित्वाच्या धोक्यातून वारंवार परत येतो. विरोधकांनी त्यांना पलटूराम (सतत पक्ष बदलणारे) म्हणून लक्ष्य केले असले, तरी मतदारांनी आघाड्यांमधील बदलांपेक्षा रस्ते, वीज, शाळा, सुरक्षा आणि महिला-केंद्रित योजनांच्या त्यांच्या रेकॉर्डला प्राधान्य दिले.
मोदींची जादू कायम : लोकसभा 2024 चा निकाल हा एक अपवाद होता. पंतप्रधान मोदींची निवडणुकीतील लोकप्रियता अजूनही अबाधित आहे. त्यांच्या सभा आणि लक्ष्यित कल्याणकारी योजनांच्या संदेशामुळे तरंगत्या मतदारांना एकत्र आणण्यास मदत झाली.
एलजेपी (आरव्ही) चा जबरदस्त स्ट्राईक रेट
चिराग पासवान यांनी एनडीएसाठी सर्वोत्तम स्ट्राईक रेटपैकी एक कामगिरी केली. त्यांनी कठीण मतदारसंघांमध्ये जागावाटपात मिळालेल्या जागांचे विजयात रूपांतर केले. पासवान/दलित मतदारांवरील त्यांच्या पकडीमुळे महत्त्वाच्या जागांवर 5-6 % मतांचा फरक पडला.
प्रशांत किशोर : नव्या चेहऱ्यांसाठी एक मोठी अडचण या निवडणुकीने स्टार रणनीतीकारांना मोठे नेते बनण्याच्या मर्यादा स्पष्ट केल्या आहेत. मोठ्या चर्चेनंतरही, जनसुराज काही जागांवर मतविभागणी करण्यापलीकडे कोणताही प्रभाव टाकू शकले नाही.
काँग्रेस आणि इंडिया आघाडी त्यांच्या सर्वात कमकुवत स्थितीत : हा निकाल जेवढा एनडीएच्या सामर्थ्याचा आहे, तेवढाच तो विरोधी पक्षांच्या कमकुवतपणाचाही आहे. राजदची 2015 मधील सर्वोच्च कामगिरीपासून घसरण झाली आहे.
मोफत योजना राहणारच ः आणि त्या सत्ताविरोधी लाट बोथट करतात कल्याणकारी योजनांनी ही निवडणूक निश्चित केली. मतदारांनी नव्या आश्वासनांपेक्षा त्यांना आधीच अनुभवलेल्या योजनांना थेट लाभ हस्तांतरण, पेन्शन, महिला-केंद्रित मदतपसंती दिली. बिहार 2025 ने एक महत्त्वाचा ट्रेंड निश्चित केला आहे: मोफत योजना टाळण्याने नव्हे, तर कल्याणकारी योजनांमधील विश्वासार्हतेने निवडणुका जिंकल्या जातात.
महिला तुम्हाला निवडणुका जिंकून देऊ शकतात. विक्रमी मतदानात पुरुषांपेक्षा 5 लाख अधिक महिलांनी मतदान केले ते निर्णायक ठरले. नितीश यांच्या दीर्घकालीन महिला केंद्रित धोरणांना आणि 10,000 च्या थेट मदतीच्या योजनेला यश आले.
वाद जमिनीवर निष्प्रभ ठरला. मतदार याद्यांच्या विशेष सघन पुनरीक्षण आणि मोठ्या प्रमाणात नावे वगळल्याच्या आरोपांवरून अनेक महिने राजकीय गदारोळ होऊनही, या मुद्द्याचे रूपांतर निवडणुकीतील रोषात झाले नाही. बहुतेक भागांमध्ये विक्रमी मतदान आणि सुरळीत मतदानाने हे दाखवून दिले.
घराणेशाही आणि प्रादेशिक पक्षांची मर्यादित धाव तेजस्वी यादव हे नैसर्गिक विरोधी पक्षनेते असले, तरी ते जातीय मर्यादा किंवा एनडीएच्या कल्याणकारी योजनांची अभेद्य भिंत तोडू शकले नाहीत. लहान प्रादेशिक पक्ष तर पूर्णपणे बाजूला फेकले गेले. केवळ अस्मितेच्या राजकारणाने विजय मिळत नाही; पक्षांना कल्याणकारी योजनांची विश्वासार्हता, आर्थिक संदेश किंवा जाती-धर्मापलीकडील आघाड्यांची गरज आहे.
मोदींचा करिष्मा कायम ; सभा घेतलेल्या मतदारसंघांत एनडीएची बाजी
बिहार विधानसभेच्या जागांवर एनडीएला मोठे यश मिळाले आहे. महागठबंधनला मोठा विशेष म्हणजे, बिहार निवडणुकीत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांची जादू स्पष्टपणे दिसून आली आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी बिहार निवडणुकीदरम्यान जिथे-जिथे सभा घेतल्या, तिथे भाजप आणि एनडीए आघाडीला फायदा झाला. पंतप्रधान मोदींनी बिहारमध्ये 14 सभा आणि रोड शो केले. याचा परिणाम आता कलांमध्ये दिसून येत आहे. यावरून भाजपसोबतच त्यांच्या मित्रपक्षांनाही याचा फायदा होत असल्याचे स्पष्ट दिसत आहे.
पंतप्रधान मोदींनी बिहार प्रचार दौऱ्यात जिथे-जिथे निवडणूक सभांना संबोधित केले, तिथे-तिथे जनतेने भरभरून मतदान केले आणि निवडणूक आयोगाचे आकडे याची साक्ष देत आहेत. पंतप्रधानांनी आपल्या निवडणूक सभेची सुरुवात भारतरत्न ‘जननायक’ कर्पूरी ठाकूर यांच्या मूळ गाव समस्तीपूर येथून केली होती. समस्तीपूरमध्ये पहिल्या टप्प्यात मतदान झाले.
याच दिवशी पंतप्रधान मोदींनी बेगुसरायमध्येही जाहीर सभेला संबोधित केले आणि येथे 69.87 टक्के मतदान झाले. यानंतर 30 ऑक्टोबर रोजी पंतप्रधान मोदींनी मुझफ्फरपूर आणि छपरा येथे जाहीर सभांना संबोधित केले. दोन्ही ठिकाणी पहिल्या टप्प्यात मतदान झाले. मुझफ्फरपूरमध्ये 71.81 टक्के आणि छपरामध्ये 63.86 टक्के मतदान झाले.
छठी मातेचा अपमान केल्याचा आरोप
पंतप्रधानांनी आपल्या निवडणूक सभेत महागंठबंधन आघाडीवर छठी मातेचा अपमान केल्याचा आरोप लावला होता, ज्याचा फायदाही निवडणूक निकालांच्या कलांमध्ये स्पष्ट दिसत आहे. 2 नोव्हेंबर रोजी पंतप्रधान मोदींनी नवादा आणि आरा येथे सभा घेतल्या.
मुस्लिमबहुल मतदारसंघांमध्ये एनडीएची जोरदार मुसंडी
बिहार विधानसभा निवडणुकीच्या निकालांच्या सुरुवातीच्या कलांनुसार, राष्ट्रीय लोकशाही आघाडीला (एनडीए) अनेक मुस्लिमबहुल मतदारसंघांमध्ये लक्षणीय फायदा झाल्याचे दिसून येत आहे.
मुस्लिम बहुल मतदार संघात एनडीए किमान 16 जागा मिळवण्याच्या मार्गावर आहे. या आघाडीमध्ये मुख्यमंत्री नितीश कुमार यांच्या जनता दल (युनायटेड) पक्षाला सर्वाधिक फायदा झालेला दिसतो, कारण 2020 च्या विधानसभा निवडणुकीच्या तुलनेत पक्षाला सुमारे आठ जागा जास्त मिळत आहेत. याशिवाय, चिराग पासवान यांचा एलजेपी (आरव्ही) पक्ष अशा सहा जागांवर आघाडीवर आहे, जिथे मुस्लिम मतदारांची संख्या लक्षणीय आहे.
2020 च्या विधानसभा निवडणुकीत जिंकलेल्या किमान सात मुस्लिमबहुल जागांवर राजदला पराभव पत्करावा लागत आहे, तर काँग्रेस पूर्वी जिंकलेल्या चार अशा जागांवर पिछाडीवर आहे. 2020 मध्ये, राजदने यापैकी 18 जागा जिंकल्या होत्या आणि काँग्रेसने सहा जागांवर विजय मिळवला होता. ऐतिहासिकदृष्ट्या, मुस्लिमांनी धर्मनिरपेक्ष आघाड्यांना पाठिंबा दिला आहे. ते आपल्या समाजातील सदस्यांनी सर्वसमावेशक असल्याचा दावा करणाऱ्या पक्षांना मतदान करावे याची खात्री करतात. 2022 च्या बिहार सर्वेक्षणानुसार, राज्याच्या लोकसंख्येत मुस्लिमांचे प्रमाण 17.7 टक्के आहे आणि 2015 मध्ये जवळपास 80 टक्के व 2020 मध्ये 77 टक्के मुस्लिम मते महागठबंधनला मिळाली होती.
