चंद्रपूर : महाराष्ट्र वन विभाग आणि बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटी (BNHS) यांच्या संयुक्त प्रयत्नातून ताडोबा–अंधारी व्याघ्र प्रकल्पांतर्गत कोळसा वनपरिक्षेत्रातील बोटेझरी येथे राबविण्यात येत असलेल्या जटायू गिधाड संवर्धन प्रकल्पातून पाच पांढऱ्या पाठीच्या गिधाडांना आज मंगळवारी (३० डिसेंबर) रोजी निसर्गात यशस्वीपणे मुक्त करण्यात आले. हा कार्यक्रम गिधाड संवर्धनातील एक महत्त्वाचा आणि ऐतिहासिक टप्पा मानला जात आहे.
ताडोबा–अंधारी व्याघ्र प्रकल्पाच्या कोळसा वनपरिक्षेत्रातील बोटेझरी (ता. चंद्रपूर) येथे सुरू असलेल्या जटायू गिधाड संवर्धन प्रकल्पाअंतर्गत आज मंगळवारी (३० डिसेंबर) रोजी पाच पांढऱ्या पाठीच्या गिधाडांना (White–rumped Vulture) निसर्गात मुक्त करण्यात आले. BNHS चे अध्यक्ष प्रवीणसिंह परदेशी यांच्या हस्ते प्री–रिलीज एवियरीचे दार उघडण्यात आले आणि गिधाडे सुरक्षितपणे नैसर्गिक अधिवासात झेपावली.
ही गिधाडे हरियाणा राज्यातील पिंजोर (पिंजौर) – पिंजोर, पिंजोर परिसर (पिंजौर), पिंजोर, पिंजोर परिसर येथील पिंजोर (Pinjore) जवळील पिंजोर (Pinjore) परिसर मधून एप्रिल २०२५ मध्ये ताडोबा व्याघ्र प्रकल्पात आणण्यात आली होती. त्यानंतर त्यांना बोटेझरी येथील प्री–रिलीज एवियरीमध्ये ठेवून निसर्गातील वातावरणाशी जुळवून घेण्याची विशेष प्रक्रिया राबविण्यात आली.
संवर्धन व अभ्यासाला चालना देण्यासाठी या गिधाडांना अत्याधुनिक टॅगिंग प्रणाली बसविण्यात आली असून दोन गिधाडांना सॅटलाइट टॅग, तर तीन गिधाडांना GSM टॅग लावण्यात आले आहेत. या माध्यमातून त्यांच्या हालचालींवर सातत्याने लक्ष ठेवले जाणार असून, हा डेटा गिधाडांच्या वर्तन, स्थलांतर आणि अधिवास अभ्यासासाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरणार आहे.
गिधाडांचे पर्यावरणातील योगदान लक्षात घेता हा प्रकल्प विशेष महत्त्वाचा मानला जात आहे. मृत प्राण्यांचे विघटन वेगाने करून पर्यावरण स्वच्छ ठेवणे, रोगांचा प्रसार रोखणे आणि परिसंस्थेचा समतोल राखणे यामध्ये गिधाडांची भूमिका अनन्यसाधारण आहे. मात्र मागील काही वर्षांत औषधांचा दुष्परिणाम, अधिवास नष्ट होणे, अन्नसाखळीतील बदल आदी कारणांमुळे गिधाडांच्या संख्येत मोठी घट झाली आहे. ही चिंताजनक बाब लक्षात घेऊन जटायू संवर्धन प्रकल्प अंतर्गत संरक्षण, पुनर्वसन, पुनरुत्पादन आणि नैसर्गिक पुनर्स्थापन यावर काम सुरू आहे.
या कार्यक्रमाला महाराष्ट्र वन विभागाचे आणि ताडोबा व्याघ्र प्रकल्पाचे वरिष्ठ अधिकारी, बायोलॉजिस्ट आणि वनकर्मचारी मोठ्या संख्येने उपस्थित होते. यात डॉ. जितेंद्र रामगावकर, मुख्य वनसंरक्षक (वन्यजीव) पश्चिम मुंबई, डॉ. प्रभू नाथ शुक्ल, वनसंरक्षक व क्षेत्र संचालक, ताडोबा–अंधारी व्याघ्र प्रकल्प, अनिरुद्ध ढगे (सहायक वनसंरक्षक), विवेक नातू (सहायक वनसंरक्षक), रुंदन कातकर, वनपरिक्षेत्र अधिकारी – कोळसा, मनन तसेच इतर बायोलॉजिस्ट व कोळसा परिक्षेत्रातील कर्मचारी उपस्थित होते. या उपक्रमामुळे गिधाड संवर्धनाविषयी स्थानिक पातळीवर जनजागृती वाढणार असून, जैवविविधता संवर्धनातील हा टप्पा भविष्यातील संशोधन, धोरणात्मक संरक्षण आणि प्रजाती पुनर्स्थापनेसाठी दिशादर्शक ठरणार असल्याचे मत तज्ज्ञांनी व्यक्त केले आहे.
