ठाण्यात सापडले बेसाल्ट दगडी पठार; पुण्यातील शास्त्रज्ञांनी शोधले कमी उंचीचे दुर्मीळ पठार
पुणे; पुढारी वृत्तसेवा : पुण्यातील शास्त्रज्ञांनी 24 वेगवेगळ्या कुटुंबांशी संबंधित वनस्पती आणि 76 प्रकारच्या वनस्पती प्रजाती आणि झुडुपे यांची नोंद केली. अशा प्रकारच्या खडकाच्या वनस्पतींच्या विविधतेचे दस्तऐवजीकरण करण्याचा हा पहिलाच प्रयत्न यशस्वी झाला आहे. नॅशनल अ‍ॅकॅडमी ऑफ सायन्स लेटर्स या वैज्ञानिक संशोधन जर्नलच्या डिसेंबरच्या आवृत्तीत हा शोधनिबंध प्रकाशित झाला आहे. हे कमी उंचीचे पठार ठाणे जिल्ह्यातील मांजरे गावात सापडले आहे.
पुण्याच्या आघारकर संशोधन संस्थेच्या (एआरआय) शास्त्रज्ञांनी पश्चिम घाट क्षेत्रातील ठाणे जिल्ह्यातील मांजरे गावात दुर्मीळ कमी उंचीचे पठार शोधले आहे. शास्त्रज्ञांनी सांगितले की, पूर्वीच्या अभ्यासात या भागातील माहीत असलेले तीन खडक वगळता, अशा खडकांची घटना नोंदवली गेली नव्हती. या संशोधनामुळे याचीही नोंद घेतली गेली आहे.
हे बेसाल्ट मांजरेच्या सभोवतालच्या भागात पसरले होते. मांजरेमध्ये उघड्या खडकाळ क्षेत्रांचा आणि वैशिष्ट्यपूर्ण खडकांच्या बाहेरील पिकांसारख्या विलक्षण संरचनांचा एक मोठा भाग, उघडे खडक, चिखलाने भरलेले अवसाद आणि खडक पूल आहेत. या खडकांमध्ये विशिष्ट फुलांचे घटकदेखील प्रदर्शित केले गेले आहेत. या निरीक्षणांवरून हे स्पष्ट झाले की, मांजरेमधील उगवण हा कमी उंचीच्या बेसाल्टचा नवीन प्रकार आहे.
सहलेखिका अबोली कुलकर्णी यांच्या मते, नुकताच सापडलेला दुर्मीळ बेसाल्ट विविध खडकांच्या वनस्पतींच्या मिश्रणास आधार देतो, ज्याचा उपयोग विविध प्रजातींच्या परस्परसंवादाचा किंवा विविध पर्यावरणीय नमुन्यांचा अभ्यास करण्यासाठी मॉडेल प्रणाली म्हणून केला जाऊ शकतो. शास्त्रज्ञांना वाटते की, जगभरातील खडक, विशेषतः पश्चिम घाटात, खाणकाम, चराई आणि बांधकाम यासह अनेक मानववंशीय दाबांचा सामना करावा लागतो.
पुण्यातील ज्येष्ठ पर्यावरणशास्त्रज्ञ आणि पेपरच्या सह-लेखिका अपर्णा वाटवे म्हणाल्या की, मांजरे येथील उत्पादनास पोल्ट्री फार्मची उपस्थिती, त्याला दुभाजक करणारे रस्ते बांधणे आणि मानवी वस्ती अशा विविध अडचणी येऊ शकतात. त्यामुळे, जैवविविधता मूल्य प्रकट करणारा तपशीलवार अभ्यास त्याच्या संवर्धनाचा मार्ग मोकळा करू शकतो.
मांजरे गाव चर्चेत….
एआरआय येथील जैवविविधता आणि पॅलेओन्टोलॉजी ग्रुपचे प्रमुख लेखक मंदार दातार म्हणाले की, पठार हे लँडस्केपचे प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणून महत्त्वाचे आहे. आपल्याला माहिती आहे, की पश्चिम घाटात मोठ्या उंचीसह कमी उंचीची पठार आहेत. आमचा अभ्यास महत्त्वाचा आणि अद्वितीय आहे, कारण अशा खडकाची नोंद किंवा अभ्यास यापूर्वी झालेला नाही. यापूर्वी ठाणे जिल्हा आणि परिसरात वनस्पतीशास्त्राच्या कामात कमी दर्जाचे बेसाल्ट पठार आढळून आल्याचा उल्लेख नाही. खडकाच्या पर्यावरणीय अभ्यासासाठी विभागानुसार कार्य करताना, आम्हाला पश्चिम घाटातील मांजरे येथे हे कमी उंचीचे (156 मीटर) बेसल्टिक पठार आढळले.