Mahaparinirvana day Nagasenvan was chosen based on historical and cultural heritage.
जे. ई. देशकर
छत्रपती संभाजीनगर, पुढारी वृत्तसेवा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे शिक्षण त्या काळातील पश्चिमेकडील कोलंबिया, केंब्रिज, लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स, एलएसई, ग्रेज इन या विद्यापीठांमध्ये झाले होते. तसे भारतातील नालंदा आणि तक्षशिला या ऐतिहासिक आणि प्राचीन विद्यापीठ परंपराची माहिती बाबासाहेबांना होती. त्यामुळे त्यांना पाश्चिमात्य आणि भारतातील प्राचीन विद्यापीठाची सांगड घालून एक शिक्षण संस्था काढण्याचा ध्यास होता. त्यातूनच त्यांनी ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारसाच्या पार्श्वभूमीवरच मिलिंद महाविद्यालय बांधण्यासाठी नागसेनवनाची निवड केली. ही माहिती डॉ. राजेश रगडे लिखित : आंबेडकर संस्कृती वारसा आणि पर्यटन, या पुस्तकात नमूद आहे.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना एक अद्वितीय शिक्षण संस्था सुरू करायची होती. प्राचीन नालंदा विद्यापीठ आणि पश्चिमेकडील विद्यापीठाचे नवनिर्माण करण्याचा प्रयत्न त्यांनी केला. या प्रयत्नातून प्रथम ८ जुलै १९४५ रोजी मुंबई येथे पीपल्स एज्युकेशन सोसायटीची स्थापना केली. १९ जून १९४६ रोजी सिद्धार्थ नावाचे पहिले महाविद्यालय सुरू केले. त्या काळात ब्रिटिश भारतात राहत होते. हैदराबादच्या स्वतंत्र राज्यात, मोठ्या संख्येने दलित होते, जे कोणत्याही शिक्षणाशिवाय दयनीय परिस्थितीत राहत होते. वेटिंग फॉर व्हिसा या पुस्तकात, बाबासाहेब आंबेडकरांनी दौलताबाद येथील अस्पृश्यतेचे पालन करणाऱ्या मुस्लिमांच्या आक्रमक वर्तनाबद्दल लिहिले आहे.
नागसेनवन शिक्षणाचे तीर्थक्षेत्र
१९ जून १९५० रोजी छत्रपती संभाजीनगर मिलिंद महाविद्यालयाची स्थापना झाली. बाबासाहेबांनी महाविद्यालय, वसतिगृहे, ग्रंथालय, उद्याने यासह कॅम्पसचा आराखडा तयार केला आणि बांधकामाचे वैयक्तिकरित्या निरीक्षण केले. मिलिंद कॉलेजमधून शिक्षण घेतल्यानंतर हजारो विद्यार्थी सक्षम झाले. आज मिलिंद महाविद्यालय आणि नागसेनवन परिसर हे शैक्षणिक तीर्थक्षेत्र बनले आहे. दररोज त्यांचे अनुयायी या परिसराला भेट देतात.
संदर्भ डॉ. राजेश रगडे लिखित : आंबेडकर संस्कृती वारसा आणि पर्यटन पृष्ठ क्रमांक १३१ ते..१३६ आदर्श ठिकाण म्हणजेच नागसेनवन अनेक वर्षांपासून ते शिक्षण आणि संशोधनासाठी वातावरण असलेले, ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक भूतकाळ असलेले ठिकाण शोधत होते. छत्रपती संभाजीनगरमध्ये त्यांना केंब्रिज विद्यापीठासारखेच एक ठिकाण सापडले जे शहर खाम नदीच्या काठावर वसलेले आहे. मध्ययुगीन पाचक्की, उत्तरेला बौद्ध गुहा आणि दक्षिणेला ब्रिटिश छावणी असलेले हे एक आदर्श ठिकाण म्हणजेच नागसेनवन आहे. योगायोगाने डॉ. आंबेडकरांचे आजोबा जे ब्रिटिश सैन्यात सेवा करत होते, त्यांच्यावर मिलिंद कॉलेजच्या समोरील स्मशानभूमीत अंत्यसंस्कार करण्यात आले.
