देवी उपनिषदानुसार दुर्गा म्हणजे ब्रह्मस्वरूपिणी, आनंद आणि विज्ञानाचे रूप आहे. भारताच्या विविध प्रदेशांमध्ये देवीची विविध नावे आणि मूर्ती आढळतात. त्यातील नऊ शक्तींचा संक्षेपात परिचय देत आहोत. ही सारी पार्वतीची रूपे आहेत.
महाभारतात सगळ्यात प्रथम दुर्गेचे वर्णन आणि स्तोत्र आढळते. महाभारतकाळात दुर्गा म्हणजे शक्तीचे प्रतीक म्हणून समाजात स्थिरावलेली देवता असल्याचे कळते. दुर्गासप्तशतीमध्ये म्हटले आहे की, ही दुर्गा मनुष्यांसह सर्व प्राणिमात्रांना आपल्या कवेत घेते. माणूस बुद्धिमान असतो. परंतु प्राणी-पक्ष्यांनाही बुद्धिमत्ता असते. निसर्गातील प्रत्येक घटकासह या पार्वतीला मातेच्या नात्याने जोडले गेले आहे. त्यामुळे संपूर्ण पृथ्वीचा आदर करणे, मांगल्य राखणे, ही पार्वतीची उपासना आहे.
छायाचित्र : पार्वती. इंडियन म्युझियम, कोलकाता. छायाचित्र अधिकार : डॉ. निवेदिता पांडे.
