समुद्राच्या खोल तळाशी होणाऱ्या उत्खननामुळे (Deep-Sea Mining) शार्क मासे आणि इतर सागरी जीवांच्या सुमारे ३० प्रजाती नामशेष (extinction) होण्याच्या मार्गावर आहेत, असे एका नवीन अभ्यासात म्हटले आहे.
युनिव्हर्सिटी ऑफ हवाई (University of Hawaii) येथील संशोधकांनी हा अभ्यास केला असून तो 'करंट बायोलॉजी' (Current Biology) नावाच्या जर्नलमध्ये प्रकाशित झाला आहे. या अभ्यासानुसार, खोल समुद्रातील उत्खननामुळे भविष्यात ज्या ठिकाणी काम सुरू होणार आहे, तेथील सागरी अधिवास धोक्यात आले आहेत.
अभ्यास केलेल्या एकूण प्रजातींपैकी ३० प्रजातींना त्वरित धोका आहे. उत्खननातून बाहेर पडणाऱ्या कचऱ्यामुळे आणि समुद्राच्या तळाशी होणाऱ्या थेट विस्कळीतपणामुळे (seafloor disturbance) त्यांना धोका निर्माण झाला आहे. यापैकी २५ प्रजातींना थेट समुद्राचा तळ विस्कळीत झाल्याने धोका आहे. १७ प्रजातींसाठी, त्यांच्या राहण्याच्या खोलीचा ५० टक्क्यांहून अधिक भाग उत्खनन प्रभावित क्षेत्रांमध्ये येतो. हा अभ्यास सांगतो की, सध्या असलेल्या समस्यांमध्ये (उदा. अति-मासेमारी) उत्खननाची भर पडल्यास, २३ प्रजातींच्या विलोपनाचा धोका १० टक्क्यांनी वाढण्याची शक्यता आहे, तर नऊ प्रजातींसाठी हा धोका सुमारे २० टक्क्यांनी वाढेल.
या अभ्यासात शार्क माशांसाठी विशेष धोक्याची घंटा वाजवली आहे, कारण अति-मासेमारीमुळे ते आधीच धोक्यात आहेत. ज्यांचे जीवनचक्र अधिक खास (Specialised Life Strategies) आहे, जसे की अंडी घालणारे स्केट मासे (egg-laying skates) आणि खोल समुद्रात राहणारे चिमेराज (deep-living chimaeras), ते विशेषतः धोक्यात आहेत. हे जीव खूप दूरवर फिरू शकत असल्याने, उत्खनन क्षेत्राच्या बाहेरील परिसंस्थेवरही (Ecosystems) याचा नकारात्मक परिणाम होण्याची भीती आहे.
या अभ्यासानुसार, ज्या प्रजातींचे मूल्यांकन केले गेले, त्यापैकी जवळपास दोन-तृतीयांश प्रजाती आधीच अति-मासेमारीसारख्या मानवी गतिविधींमुळे धोक्यात आहेत. यावर हवामान बदलाचा (Climate Change) मोठा धोकाही आहेच. आता या सगळ्या समस्यांमध्ये खोल समुद्रातील उत्खननाची भर पडणार आहे.
संशोधकांनी खोल समुद्रातील उत्खननाचे नियमन करणाऱ्या संस्थांना (Regulators) आणि योजना आखणाऱ्यांना आवाहन केले आहे की, त्यांनी या धोकादायक सागरी जीवांना होणारा धोका गांभीर्याने लक्षात घ्यावा. त्यांनी अशी शिफारस केली आहे की, उत्खनन क्षेत्रांमध्ये देखरेख कार्यक्रम (monitoring programs) सुरू करावेत. तसेच, पर्यावरणावरील परिणामांचे मूल्यांकन (Environmental Impact Assessments) करताना शार्क, रे आणि चिमेराज यांचा समावेश करावा. या जीवांना वाचवण्यासाठी संरक्षित किंवा प्रतिबंधित क्षेत्रे (Protected or Exclusion Areas) तयार करण्याची शिफारस करण्यात आली आहे. हे उपाय इंटरनॅशनल सीबेड अथॉरिटी (International Seabed Authority) च्या नियमांनुसार आणि उत्खनन कंत्राटदारांनी (Mining Contractors) लागू करणे गरजेचे आहे, असे संशोधकांनी सांगितले आहे.
या अभ्यासाचे मुख्य लेखक ऍरोन यहुदा (Aaron Judah) यांनी कबूल केले आहे की, जसजसा अधिक डेटा आणि अभ्यास समोर येईल, तसतशी धोक्यात असलेल्या प्रजातींची ही यादी आणखी लांब होऊ शकते.
