राफेल नदाल : नदालशाही…

रॉजर फेडरर आणि नोवाक जोकोविच या दिग्गजांना मागे टाकून स्पेनच्या राफेल नदाल याने टेनिसमधील 21 वे ग्रँडस्लॅम अजिंक्यपद नुकतेच पटकावले. त्याची ही कामगिरी जेवढी अद्भुत तेवढीच प्रेरणादायी. वयाच्या पस्तिशीतही तो ज्या धैर्याने खेळतो आहे ते पाहून सार्‍या टेनिसजगताचे डोळे विस्फारले आहेत. शिवाय त्याची सामाजिक बांधिलकी तर आदर्शवतच. असे खेळाडू शतकातून एकदाच जन्म घेतात आणि म्हणूनच ते सर्वार्थाने महान ठरतात.

काही माणसे महान होण्यासाठीच जन्माला येतात. 21 वे ग्रँडस्लॅम अजिंक्यपद पटकावलेला टेनिसचा बादशहा राफेल नदाल हा त्यापैकीच एक. स्पेनच्या या महान खेळाडूची सारी कारकिर्दच रोमांचकारी. मुख्य म्हणजे प्रेरणादायी. सध्या त्याचे वय आहे पस्तीस. मात्र या वयातही त्याचा उत्साह युवकाला लाजवणारा. कारण, विद्यमान टेनिसजगत लक्षात घेतले तर अनेक खेळाडू वयाच्या पंचविसाव्या वर्षीच कोर्टला अलविदा करतात. ऊर्जेेचे अखंड भांडार शरीरात ठासून भरलेला राफेल मात्र अजूनही टेनिसचा आनंद लुटतो आहे. अजिंक्य राहण्याची त्याची भूक आणि ऊर्मी आज वयाच्या पस्तिशीतसुद्धा कायम आहे. असेच लोक इतिहास घडवतात आणि आपल्या कर्तबगारीची दखल संपूर्ण जगाला घ्यायला लावतात. यंदाच्या जानेवारी महिन्यातल्या शेवटच्या रविवारी त्याने टेनिसमधील शिखर गाठले. म्हणजेच दुसर्‍यांदा ऑस्ट्रेलियन खुल्या स्पर्धेच्या अजिंक्यपदाला गवसणी घातली. तीसुद्धा तब्बल साडेपाच तास लढून. त्याच्यासमोर होता रशियाचा डॅनियल मेदवेदेव्ह. डॅनियल हा राफेलपेक्षा दहा वर्षांनी लहान. अंतिम सामन्यातील पहिले दोन्ही सेट मेदवेदेव्हने खिशात टाकले होते. तिसर्‍या सेटमध्येही तो 3-2 असा पुढे होता. आता विजय ही त्याच्यासाठी केवळ औपचारिकता उरली होती. पण… राफा थोडीच हार मानणार होता. आपल्या भात्यातून त्याने सगळी शस्त्रे बाहेर काढली आणि प्रतिस्पर्ध्याला निरुत्तर करायला सुरुवात केली. आपला प्रदीर्घ अनुभव आणि कसब पणाला लावून या अवलियाने मेदवेदेव्हला अक्षरशः धूळ चारली. पुनरागमन करताना राफेलचे रूपांतर जणू रणगाड्यात झाले होते. साहजिकच, ज्याच्याकडे संभाव्य विजेता म्हणून पाहिले जात होते तो मेदवेदेव्ह राफेल नावाच्या वादळापुढे उत्तरोत्तर केविलवाणा वाटू लागला. विजिगीषू वृत्ती (किलर इन्स्टिंक्ट) म्हणजे काय याचे अफलातून दर्शन या जिगरबाज खेळाडूने टेनिसरसिकांना यानिमित्ताने घडवले. दीर्घकाळ रंगलेला हा सामना जेवढा अविस्मरणीय तेवढाच अद्भुत ठरला. विशेष म्हणजे या संपूर्ण स्पर्धेत 23 तास कोर्टवर झुंजून त्याने हे अशक्यप्राय वाटणारे विजेतेपद खिशात टाकले. अर्थात, राफेलने केवळ ऑस्ट्रेलियन खुली टेनिस स्पर्धा जिंकली असे नव्हे, तर त्याने ग्रॅँडस्लॅमचे एकविसावे जेतेपद खिशात टाकून इतिहास रचला. अशी कामगिरी बजावणारा तो जगातील सातवा कमी वयाचा खेळाडू. यापूर्वी नदालने 2009 साली ऑस्ट्रेलियन खुली टेनिस स्पर्धा जिंकली होती. खरे तर नदालला 'लाल मातीचा सम्राट' असे कौतुकाने म्हटले जाते. याचे कारण पॅरिसमधील रोलँड गॅरोस येथील लाल मातीच्या कोर्टवर रंगणार्‍या फ्रेंच खुल्या टेनिस स्पर्धेचे अजिंक्यपद या पठ्ठ्याने तेरा वेळा पटकावले आहे. 11 ऑक्टोबर 2020 या दिवशी राफाने सर्बियाच्या नोवाक जोकोविचला अस्मान दाखवून फ्रेंच स्पर्धा जिंकली आणि ग्रँडस्लॅमचे सर्वाधिक एकेरी किताब जिंकण्याच्या रॉजर फेडरर याच्या विक्रमाशी बरोबरी साधली. खेरीज त्याने 24 मास्टर्स स्पर्धा जिंकल्या आहेत. 2008 साली झालेल्या बीजिंग ऑलिम्पिकमध्ये नदालने आपल्या देशाला सुवर्णपदक जिंकून दिले होते. 2010 साल नदालसाठी सुवर्णमयी ठरले. त्या वर्षी त्याने अमेरिकन खुल्या स्पर्धेवर आपली मोहोर उमटवली आणि चारही ग्रँडस्लॅम स्पर्धा जिंकल्या. सध्या हा वलयांकित खेळाडू जागतिक क्रमवारीत पाचव्या क्रमांकावर आहे. मात्र हे यश त्याने खडतर तपश्‍चर्या करून संपादलेले आहे, याचा विसर पडता कामा नये.

आठव्या वर्षीच टेनिसपटू

मुलाचे पाय पाळण्यात दिसतात असे म्हटले जाते. राफेलच्या बाबतीत ते खरे ठरले. लहान वयापासूनच त्याचा कल टेनिसकडे होता. ही बाब हेरली ती त्याचे काका टोनी नदाल यांनी. आपला हा डावखुरा पुतण्या म्हणजे लखलखत्या सौदामिनीचा अवतार असल्याचे लक्षात आल्यावर टोनी काकांनी त्याला बाजारातून टेनिसची रॅकेट आणून दिली. मग घराच्या अंगणालाच छोट्या राफेलने कोर्ट बनवले. त्याच्यावर पैलू पाडायला सोबत टोनी काका होतेच. ते स्वतः टेनिसचे जाणकार असल्यामुळे त्यांनी राफेलला या खेळातील विविध बारकावे समजावून सांगितले. एवढेच नव्हेतर पल्लेदार सर्व्हिस, फसवे ड्रॉप्स आणि क्रॉसकोर्ट फटके त्यांनी छोट्या राफेलकडून तासन्तास घोटवून घेतले. अशा प्रकारे राफेलवर पैलू पडत गेले. मग राफाने स्पेनमधील स्थानिक स्पर्धा गाजवायला सुरुवात केली. तिथे बस्तान बसल्यावर राफेलने आंतरराष्ट्रीय जगतात प्रवेश केला, तो वयाच्या अवघ्या पंधराव्या वर्षी. त्याच वर्षी त्याने विंबल्डनच्या कुमार गटाचे (ज्युनिअर चॅम्पियनशिप) विजेतेपद पटकावले. शंभर नंबरी सोने उजळायला नुकतीच सुरुवात झाली होती. नंतर त्याने मागे वळून पाहिलेच नाही. पीळदार शरीरयष्टी, कणखर मन, सहा फूट उंची आणि अपार मेहनत करण्याची तयारी या भांडवलाच्या बळावर त्याने सारे टेनिसजगत आपल्या कवेत घेण्याचे स्वप्न पाहिले. झालेही तसेच. मात्र, हे खरे की, प्रतिष्ठेची विंबल्डन, अमेरिकन आणि ऑस्ट्रेलियन टेनिस स्पर्धा जिंकेपर्यंत त्याला जागतिक पटलावर मान्यता मिळालेली नव्हती. फक्‍त क्ले कोर्टवर मर्दुमकी गाजवणारा खेळाडू अशीच त्याची प्रतिमा बनली होती. कारण, सातत्याने फ्रेंच खुली स्पर्धा जिंकली तर यापेक्षा वेगळे घडण्याची शक्यताच नव्हती. त्यामुळे राफेल पेटून उठला. मग त्याने 2009 साली ऑस्ट्रेलियन खुली, 2008 आणि 2010 साली विंबल्डन आणि त्याच्या जोडीला 2010 आणि 2013 साली अमेरिकन खुली स्पर्धा जिंकून टीकाकारांना सणसणीत चपराक लगावली. जोडीला टूर फायन्समधील 19 अजिंक्यपदे पटकावून त्याने टेनिस जगतावरील आपले निर्विवाद वर्चस्व सिद्ध केले.

राफेलचे वेगळेपण

आजकाल गावच्या जत्रेतली कुस्ती मारली तरी एखाद्याला ऑलिम्पिक पदक जिंकल्याचा भास होतो. राफेलचे तसे नाही. कोणत्याही स्पर्धेचे विजेतेपद पटकावले तरी त्याचे पाय कायम जमिनीवरच असतात. बिनडोक उन्माद, हास्यास्पद आक्रमकता, बढाया, आत्मस्तुती या गोष्टींना त्याने सुरुवातीपासूनच रजा दिली आहे. त्याचे वेगळेपण आहे ते हेच. यशाचे शिखर सर केल्यानंतर तुमचे व्यक्‍तिमत्त्व आणखी प्रगल्भ होणे आवश्यक असते. म्हणूनच राफेल जेव्हा बोलतो तेव्हा तो फक्‍त मी कसा जिंकलो याचेच थोडक्यात विवेचन करतो. उलट स्वतःचे गुणगान न करता प्रतिस्पर्धी खेळाडूने कशी जीवाची बाजी लावली यावर तो जास्त बोलताना दिसतो. मनाचा असा दिलदारपणा मोजक्याच खेळाडूंकडे दिसून येतो. येथे भारतीय क्रिकेट संघाचा माजी कर्णधार महेंद्रसिंग धोनीचा हवाला दिला पाहिजे. जिंकल्यानंतरही थंड डोक्याने आणि नम्रतेने ते क्षण साजरे करणे यासारख्या घटना नेहमीच रसिकांच्या काळजात घर करून जातात. राफेल म्हणतो, 'माझे जेतेपद पटकावण्याचे काम संपलेय. आता मीही तुमच्यासारखाच एक सर्वसामान्य माणूस आहे.' जिंकण्यासाठीच खेळले पाहिजे; मात्र त्यात कसलाही द्वेष, मत्सर, आकस अथवा कडवटपणा असू नये हे राफेलच्या खेळाचे आणि जीवनाचेही सूत्र होय.

राखेतून उभारी…

दुखापती हा कोणत्याही मैदानी खेळाचा अविभाज्य घटक. राफेलसाठी तर दुखापती पाचवीला पुजल्या होत्या. आधी गुडघ्यावरील शस्त्रक्रिया. पाठोपाठ मनगटाला झालेली दुखापत. त्यातून सावरत असतानाच मांडीचे स्नायू, ओटीपोट आणि कंबरेखालील भागाला झालेल्या दुखापतीने राफेल अक्षरशः हैराण झाला होता. तशातच म्युलर वेसिस सिंड्रोम नावाचा आजार राफेलच्या पायाला झाला होता. साहजिकच आता आपल्या हालचालींवर मर्यादा येणार असा विचार करून त्याने तेव्हा निवृत्तीचा निर्णय जवळपास पक्‍काही करून टाकला होता. हे कमी म्हणून की काय, गेली दोन वर्षे संपूर्ण विश्‍वाला विळखा घातलेल्या कोरोनाने राफेलला गाठले. कोरोना आपले शरीर कसे पोखरतो हे नव्याने सांगायची गरज नाही. मात्र, या कोरोनालाही राफेलने दूर सारले. राफेलच्या जागी दुसरा कुणी असता तर त्याने केव्हाच टेनिसला रामराम ठोकला असता. मात्र, पराभव मान्य करणे हा राफेलचा स्वभावच नाही. बचेंगे तो और भी लढेंगे हाच त्याचा खाक्या. दरम्यानच्या काळात राफेल संपला, आता तो कोर्टवर उतरणे महाकठीण अशा चर्चांना तेव्हा विविध माध्यमांत ऊत आला होता. तथापि, जिंकण्याची नशा राफेलला कधीच स्वस्थ बसू देणार नव्हती. असामान्य मनोधैर्य आणि जबरदस्त शारीरिक तंदुरुस्ती याच्या बळावर त्याने पुन्हा गगनाला गवसणी घातली. टेनिस जगतावर 2003 पासून रॉजर फेडरर, राफेल नदाल आणि नोवाक जोकोविक या त्रिकुटानेच राज्य केले आहे. तिघांच्या नावावर एकूण 61 ग्रँडस्लॅम जेतेपदे आहेत. तिघांचाही खास चाहतावर्ग आहे. त्यातही फेडररला अंमळ जास्तच पसंती मिळत गेली. मात्र, नदाल त्यामुळेही कधी अस्वस्थ झाला नाही. उलट, त्याने या कशाचीच तमा न बाळगता आपली जिंकण्याची मालिका सुरूच ठेवली. आजही विजेतेपदाचा गड सर करण्यासाठी तो जे परिश्रम घेतो ते पाहून कोणीही अचंबित होईल. जीवनात खचून गेेलेल्या व्यक्‍तीने राफेलचा खेळ जरूर पाहावा. अगदी सहजच त्याच्यासारखाच आत्मविश्‍वास कुणालाही प्राप्‍त होईल. कारण, त्याच्या खेळाची अभिनव पद्धतच तुम्हाला जगण्यासाठी असामान्य शक्‍ती देते. टेनिस कोर्टवर हरणासारखा दौडणारा आणि तलवारीसारखी तळपणारी रॅकेट घेऊन प्रतिस्पर्ध्यांना लीलया पाणी पाजणारा राफेल खरोखरच एकमेवाद्वितीय आहे.

सामाजिक बांधिलकी

राफेलने टेनिसच्या माध्यमातून लाखो डॉलर्स कमावले असून, ज्या समाजाच्या पाठिंब्यामुळे आपण इथवर मजल मारली याचा त्याला विसर पडलेला नाही. म्हणूनच समाजातील उपेक्षित घटकांमधील मुलांकरिता त्याने राफेल नदाल फाऊंडेशनची स्थापना केली असून, स्पेनमध्ये या फाऊंडेशनची 23 केंद्रे कार्यरत आहेत. एवढेच नव्हे, तर भारतालाही तो विसरलेला नाही. आंध्र प्रदेशातील अनंतपूर या दुर्गम खेड्यात त्याने नदाल एज्युकेशनल टेनिस स्कूलची स्थापना केली आहे. समाजाच्या उपेक्षित घटकांतील मुलांना या स्कूलमध्ये सर्व सोयी मोफत उपलब्ध करून देण्यात आल्या आहेत. या स्कूलच्या स्थापनेलाही आता बारा वर्षांहून अधिक काळ लोटला आहे.

राफेलच्या मातोश्री मारिया या सदर फाऊंडेशनच्या सर्वेसर्वा असून अधूनमधून त्या अनंतपूरला भेट देऊन तिथल्या स्कूलच्या कामकाजाची पाहणी करतात. स्पेनमध्ये तर राफेल फाऊंडेशनने थक्‍क करणारे काम करून दाखवले आहे. अनेक नवनवे खेळाडू या संस्थेद्वारे तयार होत असून ते विविध पातळ्यांवर चमकताना दिसत आहेत. त्यासाठी लागणारा सगळा खर्च राफेल आणि त्याचे कुटुंबीय स्वतःच्या खिशातून करत आहेत आणि मुख्य म्हणजे कसलाही गाजावाजा न करता.

• सुनील डोळे