भारतात वेगाने पसरणाऱ्या मधुमेह या आजाराबद्दल एक अत्यंत महत्त्वाची आणि दिलासादायक माहिती समोर आली आहे. एका नवीन अभ्यासानुसार, नियमित योगाभ्यास केल्याने टाइप-२ मधुमेहाचा धोका तब्बल 40 टक्क्यांपर्यंत कमी होऊ शकतो. चुकीची जीवनशैली आणि वाढत्या तणावामुळे जिथे मधुमेहाचे रुग्ण दिवसेंदिवस वाढत आहेत, तिथे हा खुलासा प्रतिबंधात्मक आरोग्याच्या दृष्टीने एक आशेचा किरण ठरला आहे.
भारताला 'जगाची मधुमेहाची राजधानी' म्हटले जाते, ही एक गंभीर बाब आहे. चुकीची जीवनशैली, वाढता मानसिक ताणतणाव, अयोग्य आहार आणि शारीरिक हालचालींचा अभाव ही यामागील प्रमुख कारणे आहेत. टाइप-२ मधुमेह तेव्हा होतो, जेव्हा शरीर इन्सुलिनचा (Insulin) योग्य वापर करू शकत नाही किंवा स्वादुपिंड (Pancreas) पुरेसे इन्सुलिन तयार करत नाही. या नवीन अहवालाने हे स्पष्ट केले आहे की, भारताची प्राचीन देणगी असलेला 'योग' या समस्येवर एक प्रभावी उपाय ठरू शकतो.
अहवालानुसार, योगामुळे केवळ शारीरिकच नाही, तर मानसिक आणि चयापचय क्रियांवरही सकारात्मक परिणाम होतो, जे मधुमेह रोखण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
तणाव कमी होतो: योगा आणि प्राणायाममुळे तणाव निर्माण करणारा कॉर्टिसोल (Cortisol) हार्मोन कमी होतो. तणाव कमी झाल्याने रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रणात राहण्यास मदत होते, कारण अतिरिक्त तणावामुळे रक्तातील साखर वाढते.
इन्सुलिनची संवेदनशीलता वाढते: अनेक योगासनांमुळे स्वादुपिंडाची कार्यक्षमता सुधारते आणि शरीरातील पेशींची इन्सुलिनप्रती संवेदनशीलता (Insulin Sensitivity) वाढते. याचा अर्थ, शरीर उपलब्ध इन्सुलिनचा अधिक प्रभावीपणे वापर करू लागते.
वजन नियंत्रणात राहते: सूर्यनमस्कार, वीरभद्रासन यांसारख्या योगासनांमुळे शरीरातील अतिरिक्त कॅलरीज बर्न होतात आणि वजन नियंत्रणात राहते. वाढलेले वजन हे टाइप-२ मधुमेहाचे एक प्रमुख कारण मानले जाते.
चयापचय क्रिया (Metabolism) सुधारते: योगामुळे पचनक्रिया आणि चयापचय क्रिया सुधारते. यामुळे शरीरातील ग्लुकोजचा वापर अधिक प्रभावीपणे होतो आणि रक्तातील साखरेचे प्रमाण वाढत नाही.
मधुमेह टाळण्यासाठी आणि नियंत्रणात ठेवण्यासाठी काही विशिष्ट योगासने अत्यंत प्रभावी मानली जातात:
मंडूकासन: हे आसन स्वादुपिंडाला उत्तेजित करून इन्सुलिनच्या निर्मितीस मदत करते.
पश्चिमोत्तानासन: यामुळे पोटाच्या अवयवांना मसाज मिळतो आणि पचनक्रिया सुधारते.
अर्धमत्स्येंद्रासन: हे आसन स्वादुपिंडासोबतच यकृत आणि मूत्रपिंडासाठीही फायदेशीर आहे.
प्राणायाम: कपालभाती, अनुलोम-विलोम यांसारखे प्राणायाम तणाव कमी करून संपूर्ण शरीरात ऑक्सिजनचा पुरवठा सुधारतात.
हा नवीन अहवाल स्पष्ट करतो की मधुमेह टाळण्यासाठी केवळ औषधांवर अवलंबून राहण्याची गरज नाही. योग हा केवळ एक शारीरिक व्यायाम नाही, तर ती एक संपूर्ण जीवनशैली आहे जी मन आणि शरीर दोन्हीला निरोगी ठेवते. त्यामुळे, निरोगी भविष्यासाठी आणि मधुमेहासारख्या गंभीर आजारांपासून दूर राहण्यासाठी आपल्या दैनंदिन जीवनात किमान ३० मिनिटे योगाचा समावेश करणे, हा एक अत्यंत प्रभावी आणि सोपा मार्ग ठरू शकतो.
