सुवर्णप्राशन (Suvarnaprashan) हा लहान मुलांच्या आरोग्यासाठी आणि रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी एक प्राचीन आयुर्वेदिक उपाय आहे. हा उपाय सोन्याच्या भस्माचा वापर करून केला जातो, ज्यामुळे शरीराला अनेक फायदे होतात असे मानले जाते. आयुर्वेदामध्ये, हा लहान मुलांसाठी एक महत्त्वाचे संस्कार मानला जातो, जो त्यांच्या सर्वांगीण वाढीसाठी आणि विकासासाठी मदत करतो.
सुवर्णप्राशन देण्यामागची काही मुख्य कारणे आणि त्याचे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:
रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी (Boosts Immunity): सुवर्णभस्म आणि इतर औषधी वनस्पती यांच्या मिश्रणामुळे मुलांची रोगप्रतिकारशक्ती (Immunity) वाढते. यामुळे त्यांना सर्दी, खोकला, ताप यांसारख्या सामान्य आजारांपासून संरक्षण मिळते.
सर्वांगीण विकासासाठी (Overall Development): हे मुलांच्या शारीरिक आणि मानसिक विकासासाठी उपयुक्त ठरते. यामुळे त्यांची बौद्धिक क्षमता (Intellectual capacity) वाढते आणि स्मरणशक्ती सुधारते.
पाचनक्रिया सुधारते (Improves Digestion): सुवर्णप्राशनमुळे मुलांची पचनसंस्था मजबूत होते. यामुळे त्यांना खाल्लेले अन्न योग्यप्रकारे पचायला मदत होते.
त्वचेचे आरोग्य सुधारते (Improves Skin Health): याच्या नियमित वापरामुळे मुलांची त्वचा निरोगी आणि चमकदार राहते.
मज्जासंस्थेच्या विकासासाठी (Nervous System Development): सुवर्णभस्मातील सूक्ष्म कण मज्जासंस्थेच्या विकासाला चालना देतात, ज्यामुळे मुलांची एकाग्रता आणि शिकण्याची क्षमता वाढते.
एकूण आरोग्यासाठी (General Well-being): सुवर्णप्राशन नियमित दिल्यास मुले अधिक उत्साही आणि तंदुरुस्त राहतात.
सुवर्णप्राशन घरच्या घरी तयार करणे शक्य असले तरी, आयुर्वेदिक तज्ज्ञाच्या सल्ल्याने तयार केलेले मिश्रण वापरणे अधिक सुरक्षित मानले जाते, कारण त्यात वापरल्या जाणाऱ्या घटकांचे प्रमाण आणि शुद्धता महत्त्वाची असते. तथापि, खालीलप्रमाणे तुम्ही सोप्या पद्धतीने ते तयार करू शकता:
आवश्यक साहित्य:
सुवर्णभस्म (Swarna Bhasma): हे सोन्याचे अतिशय सूक्ष्म भस्म असते, जे आयुर्वेदिक दुकानात सहज उपलब्ध होते. (लक्षात ठेवा, हे अत्यंत शुद्ध आणि प्रमाणित असावे.)
शुद्ध मध (Pure Honey): शुद्ध मध वापरणे महत्त्वाचे आहे.
शुद्ध तूप (Pure Ghee): देशी गायीचे तूप उत्तम मानले जाते.
बनवण्याची पद्धत:
एका स्वच्छ भांड्यात १ भाग सुवर्णभस्म घ्या.
त्यामध्ये २ भाग मध आणि १ भाग तूप मिसळा. (उदाहरणार्थ, जर तुम्ही ०.१ ग्रॅम सुवर्णभस्म घेतले तर त्यात ०.२ मिली मध आणि ०.१ मिली तूप मिसळा.)
हे सर्व मिश्रण व्यवस्थित मिसळून एकजीव करा.
सुवर्णप्राशन देण्याची योग्य वेळ आणि प्रमाण:
देण्याची वेळ: सुवर्णप्राशन दररोज सकाळी रिकाम्या पोटी देणे सर्वोत्तम मानले जाते.
योग्य दिवस: पुष्य नक्षत्राच्या दिवशी (Pushya Nakshatra) देणे विशेष फलदायी मानले जाते. हे नक्षत्र महिन्याभरात एकदा येते.
प्रमाण:
नवजात शिशु (0-1 वर्ष): 1 थेंब
लहान मुले (1-5 वर्षे): 2-3 थेंब
मोठी मुले (5-16 वर्षे): 4-5 थेंब
सुवर्णप्राशन मुलांना फक्त तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानुसारच द्यावे. योग्य प्रमाण आणि शुद्ध घटकांचा वापर करणे खूप महत्त्वाचे आहे, अन्यथा त्याचे दुष्परिणाम होऊ शकतात.
सुवर्णभस्म उच्च प्रतीचे आणि प्रमाणित असल्याची खात्री करा.
मध आणि तूप समान प्रमाणात मिसळू नये. त्यामुळे विषाक्तता निर्माण होऊ शकते. त्यामुळे मधाचे प्रमाण नेहमी तुपापेक्षा जास्त ठेवा.
बाजारपेठेत मिळणारे तयार सुवर्णप्राशन सिरप वापरण्यापूर्वी त्याचे घटक आणि वैद्यकीय सल्ल्याची तपासणी करणे आवश्यक आहे.
हे मिश्रण मुलांना देण्यासाठी कोणत्याही प्रकारचा धातूचा चमचा वापरू नका.
सुवर्णप्राशन हा एक उत्तम आयुर्वेदिक उपाय असून तो मुलांच्या निरोगी जीवनासाठी खूप उपयुक्त ठरतो. अधिक माहितीसाठी तुम्ही आयुर्वेदिक डॉक्टरांचा सल्ला घेऊ शकता.
