मुंबई: जर तुम्हाला प्रवासात किंवा ऑफिसमध्ये पेपर कपमधून गरमागरम चहा किंवा कॉफी पिण्याची सवय असेल, तर ही बातमी तुमच्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे. भारतीय अभियांत्रिकी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान संस्थाच्या (IIEST) नियामक मंडळाच्या अध्यक्षा तेजस्विनी अनंतकुमार यांनी नुकतेच सोशल मीडियावर एक आवाहन केले आहे.
तेजस्विनी अनंतकुमार यांनी लोकांना प्रवासात स्वतःचा कप सोबत बाळगण्याचा सल्ला दिला आहे. कारण एका धक्कादायक संशोधनानुसार, गरम पेय पेपर कपमध्ये ओतल्याच्या केवळ १५ मिनिटांत हजारो मायक्रोप्लास्टिकचे कण तुमच्या पेयात मिसळतात आणि ते थेट तुमच्या शरीरात जातात.
तेजस्विनी अनंतकुमार यांनी 'X'वर (पूर्वीचे ट्विटर) केलेल्या पोस्टमध्ये म्हटले आहे की, "तुमच्या पाण्याच्या बाटलीसोबतच चहा-कॉफी पिण्यासाठी स्वतःचा कप सोबत ठेवा." त्यांनी आयआयटी खरगपूरच्या अभ्यासाचा हवाला देत सांगितले की, "एखादे गरम पेय पेपर कपमध्ये केवळ १५ मिनिटे ठेवल्यास त्यात तब्बल २५,००० मायक्रोप्लास्टिक कण मिसळतात."
डिस्पोजेबल पेपर कपमध्ये असलेले प्लास्टिकचे अस्तर गरम पेयांमुळे विरघळते.
केवळ १५ मिनिटांत २५,००० मायक्रोप्लास्टिक कण पेयात मिसळू शकतात.
हे कण शरीरातील महत्त्वाच्या अवयवांमध्ये जमा होऊन विषारी घटक वाहून नेऊ शकतात.
'पेपर कप' नावाने ओळखले जात असले तरी, हे कप द्रव पदार्थ गळू नये म्हणून आतून प्लास्टिकच्या पातळ थराने (पॉलिइथिलीन) लिंपलेले असतात. जेव्हा या कपमध्ये गरम चहा किंवा कॉफीसारखे पेय ओतले जाते, तेव्हा हे प्लास्टिकचे अस्तर उष्णतेमुळे हळूहळू विरघळू लागते.
२०२१ मध्ये आयआयटी खरगपूरच्या संशोधकांनी केलेल्या अभ्यासात असे दिसून आले की, ८५-९० अंश सेल्सिअस तापमानाचे गरम पेय कपमध्ये ओतल्यानंतर अवघ्या १५ मिनिटांत, १०० मिली पेयामध्ये सुमारे २५,००० मायक्रोप्लास्टिकचे कण आढळून आले. जर तुम्ही दिवसातून तीन वेळा अशा कपमधून चहा किंवा कॉफी पित असाल, तर तुमच्या नकळत तुम्ही दररोज तब्बल ७५,००० मायक्रोप्लास्टिकचे कण गिळत आहात.
एकदा शरीरात गेल्यानंतर हे मायक्रोप्लास्टिकचे कण आपल्या रक्तप्रवाहात मिसळतात आणि संपूर्ण शरीरात पसरतात. प्रयोगशाळेतील अभ्यासानुसार, कालांतराने हे कण हृदय, मेंदू, मूत्रपिंड यांसारख्या महत्त्वाच्या अवयवांमध्ये आणि गर्भवती महिलांच्या गर्भामध्येही (Placenta) जमा होऊ शकतात.
आयआयटीच्या संशोधक डॉ. सुधा गोयल यांच्या मते, "हे मायक्रोप्लास्टिक कण जड धातू (Heavy Metals) आणि इतर विषारी सेंद्रिय संयुगे वाहून नेण्याचे काम करतात, ज्यामुळे आरोग्याचा धोका आणखी वाढतो. दीर्घकालीन संशोधन अजूनही सुरू असले तरी, शास्त्रज्ञांनी संभाव्य धोक्यांबद्दल आधीच चेतावणी दिली आहे.
मायक्रोप्लास्टिक आणि प्लास्टिकमध्ये वापरली जाणारी रसायने पुढील अनेक गंभीर आरोग्य समस्यांशी जोडलेली आहेत, जसे की:
हार्मोन्सचे असंतुलन (Hormonal Imbalances)
प्रजनन क्षमतेवर परिणाम (Reproductive Issues)
मुलांच्या वाढीत अडथळे
लठ्ठपणा आणि कर्करोगाचा धोका
मज्जासंस्थेशी संबंधित आजार (Neurological Disorders)
या व्यतिरिक्त २०२४ मध्ये कोलंबिया विद्यापीठाच्या एका अभ्यासात असेही आढळून आले की, एकदा वापरल्या जाणाऱ्या प्लास्टिकच्या बाटल्यांमधून २,४०,००० हून अधिक नॅनोप्लास्टिकचे कण बाहेर पडतात, जे मायक्रोप्लास्टिकपेक्षाही लहान आणि अधिक धोकादायक असू शकतात. हे कण पेशींच्या भिंती भेदून मेंदूपर्यंत आणि गर्भातील बाळापर्यंतही पोहोचू शकतात.
तज्ज्ञांच्या मते, या धोक्यापासून स्वतःचे संरक्षण करण्याचा सर्वात सोपा आणि प्रभावी मार्ग म्हणजे स्वतःचा पुन्हा वापरता येण्याजोगा स्टील किंवा काचेचा कप सोबत बाळगणे. विशेषतः गरम पेये पिताना हा बदल करणे अत्यंत आवश्यक आहे. हा बदल केवळ तुमच्या आरोग्यासाठीच नव्हे, तर पर्यावरणासाठीही एक शाश्वत पर्याय आहे. तुमच्या रोजच्या चहाच्या घोटासोबत प्लास्टिकचा अनावश्यक डोस घेण्याची गरज नाही. एक छोटासा बदल तुम्हाला प्रत्येक घोटागणिक अधिक निरोगी ठेवण्यास मदत करू शकतो.
