आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीत मोटापा म्हणजेच स्थूलता (Obesity) ही एक मोठी आणि गंभीर आरोग्य समस्या बनली आहे. चुकीच्या आहारपद्धती (Diet), व्यायामाचा अभाव (Lack of Exercise) आणि वाढता ताणतणाव (Stress) यामुळे अनेक पुरुष वजन वाढल्याची तक्रार करतात. मात्र, अनेक पुरुषांना याची कल्पनाही नसते की, या वाढलेल्या वजनाचा त्यांच्या शुक्राणूंच्या गुणवत्तेवर (Sperm Quality) आणि प्रजनन क्षमतेवर (Fertility) थेट आणि गंभीर परिणाम होऊ शकतो.
वजन वाढणे हे केवळ सौंदर्य किंवा कपड्यांचा प्रश्न नाही, तर तो पुरुषांच्या प्रजनन आरोग्यावरही परिणाम करणारा एक महत्त्वाचा घटक आहे. स्थूलतेमुळे पुरुषांची प्रजनन क्षमता (Male Fertility) नेमकी कशी घटते, याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेणे आजच्या काळात अत्यंत आवश्यक आहे.
जेव्हा शरीरात चरबीचे प्रमाण (Body Fat) अत्याधिक वाढते, तेव्हा त्या स्थितीला स्थूलता किंवा मोटापा म्हणतात. या स्थितीचे मोजमाप करण्यासाठी सामान्यतः बीएमआय (BMI - Body Mass Index) वापरला जातो:
जर BMI २५ पेक्षा जास्त असेल, तर व्यक्तीला जादा वजनदार (Overweight) मानले जाते.
जर BMI ३० पेक्षा जास्त असेल, तर त्या स्थितीला स्थूल (Obese) मानलं जातं.
मोटाप्यामुळे शरीरातील नैसर्गिक प्रक्रिया बिघडतात आणि त्याचा थेट परिणाम शुक्राणूंच्या निर्मितीवर (Sperm Production) होतो.
1. शुक्राणूंची संख्या कमी होणे (Low Sperm Count): जास्त वजनामुळे शरीरातील टेस्टोस्टेरॉन (Testosterone) या मुख्य पुरुष हार्मोनची पातळी घटते. टेस्टोस्टेरॉन हा शुक्राणू निर्माण करणारा प्रमुख हार्मोन असल्याने, त्याचे प्रमाण कमी झाल्यावर आपोआपच स्पर्म काउंट (Sperm Count) कमी होतो, ज्यामुळे गर्भधारणा (Conception) होण्याची शक्यता घटते.
2. शुक्राणूंची गती कमी होणे (Reduced Motility): स्थूल पुरुषांमध्ये स्पर्म मूव्हमेंट (Motility) म्हणजे शुक्राणूंची गती कमी झाल्याचे दिसून येते. शुक्राणूंची गती मंदावल्यास त्यांना अंड्यापर्यंत पोहोचण्यास अडथळे येतात. फलन (Fertilization) होण्यासाठी शुक्राणूंची योग्य गती अत्यंत आवश्यक असते.
3. डीएनएची गुणवत्ता बिघडणे (DNA Damage): संशोधनात असे आढळले आहे की, शरीरातील जास्त चरबीमुळे ऑक्सिडेटिव्ह स्ट्रेस (Oxidative Stress) वाढतो. हा स्ट्रेस शुक्राणूंचे डीएनए (DNA) खराब करू शकतो, ज्यामुळे अपत्याच्या आरोग्यासाठीही भविष्यात धोके निर्माण होऊ शकतात.
4. हार्मोनल असंतुलन: जास्त वजनामुळे पुरुषांच्या शरीरात इस्ट्रोजेन (स्त्री हार्मोन) चे प्रमाण वाढते, तर टेस्टोस्टेरॉन कमी होते. हा हार्मोनल बदल शुक्राणूंचे उत्पादन आणि लैंगिक इच्छा (Libido) या दोन्हीवर नकारात्मक परिणाम करतो.
5. शरीरातील उष्णता वाढणे: पोट आणि जांघांच्या भागात चरबी जास्त असल्याने टेस्टिकल्स (अंडकोष) नेहमी गरम (Overheated) राहतात. शुक्राणूंच्या निर्मितीसाठी शरीराच्या सामान्य तापमानापेक्षा थोडे कमी तापमान आवश्यक असते. जास्त उष्णतेमुळे शुक्राणू मरतात किंवा त्यांची गुणवत्ता लक्षणीयरित्या घटते.
पिता बनण्याचा विचार करणाऱ्या पुरुषांनी आपली प्रजनन क्षमता सुधारण्यासाठी त्वरित जीवनशैलीत बदल करणे गरजेचे आहे:
व्यायामाला प्राधान्य द्या: रोज किमान ३० मिनिटे चालणे, धावणे किंवा योगा केल्याने वजन नियंत्रणात राहते आणि रक्ताभिसरण (Blood Circulation) सुधारते.
संतुलित आहार घ्या: फास्ट फूड, तळलेले पदार्थ, साखर आणि शीतपेये टाळा. आहारात फायबर आणि अँटीऑक्सिडंट्सचा समावेश करा.
तणाव कमी करा: दीर्घकाळचा ताणतणाव (Chronic Stress) हार्मोन्सचे संतुलन बिघडवतो. ध्यान (Meditation) आणि पुरेशी झोप घ्या.
वाईट सवयी टाळा: मद्यपान (Alcohol) आणि धूम्रपान (Smoking) या दोन्ही सवयी शुक्राणूंच्या गुणवत्तेला आणखी हानी पोहोचवतात, त्या पूर्णपणे टाळा.
स्थूलता हा केवळ एक शारीरिक दोष नसून, तो पुरुषांच्या फर्टिलिटीवर आतील धोका आहे. त्यामुळे योग्य आहार, नियमित व्यायाम आणि तणावमुक्त जीवनशैलीचा अवलंब करणे, हे केवळ आरोग्यच नाही तर प्रजनन क्षमताही सुधारण्यास मदत करते.
