आई होणं हा प्रत्येक स्त्रीच्या आयुष्यातील एक सुंदर आणि तितकाच आव्हानात्मक टप्पा असतो. प्रसूतीनंतर शरीराला पूर्ववत होण्यासाठी काही काळ लागतो आणि या काळात अनेक शारीरिक आणि भावनिक बदल घडतात. या बदलांपैकीच एक महत्त्वाचा बदल म्हणजे मासिक पाळीचं अनियमित होणं. विशेषतः स्तनदा करणाऱ्या अनेक नवीन मातांना मासिक पाळी परत सुरू होण्यास बराच वेळ लागतो. यामुळे त्यांच्या मनात अनेक प्रश्न आणि चिंता निर्माण होतात. पण खरंच ही चिंतेची बाब आहे का? चला, यामागील शास्त्रीय कारण आणि धोक्याचे संकेत समजून घेऊया.
प्रसूतीनंतर, विशेषतः स्तनदा करणाऱ्या महिलांमध्ये मासिक पाळी उशिरा येण्यामागे 'प्रोलॅक्टिन' (Prolactin) नावाचा हार्मोन मुख्य भूमिका बजावतो.
प्रोलॅक्टिनची भूमिका: जेव्हा बाळ स्तनपान करतं, तेव्हा आईच्या शरीरात प्रोलॅक्टिनची पातळी वाढते. हा हार्मोन दूध निर्मितीसाठी अत्यंत आवश्यक असतो.
ओव्हुलेशनवर परिणाम: प्रोलॅक्टिनची वाढलेली पातळी ओव्हुलेशन (अंडोत्सर्ग) साठी जबाबदार असणाऱ्या हार्मोन्सना (FSH आणि LH) दाबून ठेवते. जोपर्यंत ओव्हुलेशन होत नाही, तोपर्यंत मासिक पाळी येत नाही. वैद्यकीय भाषेत या स्थितीला 'लॅक्टेशनल अमेनोरिया' (Lactational Amenorrhea) म्हणतात.
थोडक्यात सांगायचं तर, जोपर्यंत महिला बाळाला नियमित आणि पूर्णपणे स्तनदा करत आहे, तोपर्यंत तिची मासिक पाळी परत सुरू होण्याची शक्यता कमी असते. ही एक पूर्णपणे नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, जी शरीराला पुन्हा गर्भधारणेसाठी तयार होण्यापासून रोखते आणि बाळाच्या पोषणावर लक्ष केंद्रित करण्यास मदत करते.
बहुतेक प्रकरणांमध्ये, स्तनदामुळे मासिक पाळी न येणे हे धोकादायक नसतं. ही एक तात्पुरती आणि नैसर्गिक स्थिती आहे. मात्र, काही विशिष्ट लक्षणं दिसल्यास डॉक्टरांचा सल्ला घेणं गरजेचं आहे.
या लक्षणांकडे दुर्लक्ष करू नका:
अत्यधिक रक्तस्राव: जेव्हा मासिक पाळी परत सुरू होते, तेव्हा अचानक खूप जास्त रक्तस्राव होणे किंवा रक्ताच्या मोठ्या गुठळ्या पडणे.
तीव्र वेदना: ओटीपोटात असह्य वेदना किंवा क्रॅम्प्स येणे.
दुर्गंधीयुक्त स्राव: योनीमार्गातून दुर्गंधीयुक्त स्राव येत असल्यास, ते संसर्गाचे लक्षण असू शकते.
स्तनपान बंद करूनही पाळी न येणे: बाळाला स्तनदा देणे बंद करून किंवा कमी करूनही दोन-तीन महिन्यांपर्यंत मासिक पाळी आली नाही, तर डॉक्टरांना भेटावे. यामागे थायरॉईड किंवा पीसीओएस (PCOS) सारखी इतर कारणं असू शकतात.
इतर शारीरिक लक्षणं: ताप, अशक्तपणा, चक्कर येणे किंवा वजनात अचानक मोठा बदल होणे, ही लक्षणं दिसल्यास वैद्यकीय तपासणी आवश्यक आहे.
थोडक्यात, प्रसूतीनंतर आणि स्तनदादरम्यान मासिक पाळी उशिरा येणं ही एक सामान्य आणि नैसर्गिक बाब आहे. निसर्गाने शरीराला विश्रांती देण्यासाठी आणि बाळाच्या पोषणावर पूर्ण लक्ष केंद्रित करण्यासाठी केलेली ही एक सोय आहे. मात्र, प्रत्येक स्त्रीचं शरीर वेगळं असतं. त्यामुळे आपल्या शरीरात होणाऱ्या बदलांकडे लक्ष देणं आणि काहीही असामान्य वाटल्यास त्वरित वैद्यकीय सल्ला घेणं हेच सर्वात उत्तम. यामुळे तुम्ही निरोगी राहाल आणि मातृत्वाचा आनंद चिंतामुक्त होऊन घेऊ शकाल.
