कोरोना महामारीच्या काळात हँड सॅनिटायझरचा वापर जगभरात मोठ्या प्रमाणावर वाढला. जीवाणू आणि विषाणूंपासून त्वरीत संरक्षण देणारे हे उत्पादन आता आपल्या दैनंदिन जीवनाचा एक भाग बनले आहे. मात्र, काही काळपासून सॅनिटायझरच्या वापराबद्दल एक चिंताजनक चर्चा सुरू आहे, ती म्हणजे, हँड सॅनिटायझरमुळे कॅन्सरचा (Cancer Risk) धोका असतो का?
सॅनिटायझरच्या सुरक्षिततेबद्दल लोकांच्या मनात असलेल्या या शंका आणि अफवा दूर करण्यासाठी तज्ज्ञ आणि आरोग्य संस्था काय सांगतात, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे.
सॅनिटायझर आणि कॅन्सरचा धोका: सत्य काय?
सध्याच्या वैद्यकीय आणि वैज्ञानिक तथ्यांनुसार, मान्यताप्राप्त आणि प्रमाणित हँड सॅनिटायझरच्या वापरामुळे थेट कॅन्सर होतो याचा कोणताही ठोस पुरावा उपलब्ध नाही. सॅनिटायझर सुरक्षित आहेत की नाही हे त्यामध्ये वापरलेल्या घटकांवर अवलंबून असते.
चिंतेचे प्रमुख घटक:
1. अल्कोहोल (Alcohol): बहुतेक सॅनिटायझर्समध्ये ६०% ते ९५% पर्यंत अल्कोहोल (इथेनॉल किंवा आयसोप्रोपाइल अल्कोहोल) असते, जे जीवाणू नष्ट करण्यासाठी सुरक्षित मानले जाते. अल्कोहोलचा त्वचेद्वारे होणारा संपर्क सुरक्षित असतो.
2. हानिकारक रसायने: काही स्वस्त किंवा अप्रमाणित सॅनिटायझर्समध्ये मेथेनॉल (Methanol) नावाचे विषारी अल्कोहोल किंवा काही विशिष्ट 'थॅलेट्स' (Phthalates) किंवा ट्रायक्लोसन (Triclosan) सारखी रसायने असू शकतात. यापैकी मेथेनॉल त्वचेद्वारे शोषले गेल्यास त्वचेचे आणि नसांचे नुकसान करू शकते. ट्रायक्लोसनवर मात्र अनेक देशांमध्ये बंदी घालण्यात आली आहे, कारण ते हार्मोनल संतुलन बिघडवू शकते.
3. बेंझीनचा धोका: काही वर्षांपूर्वी अमेरिकेत केलेल्या तपासणीत काही सॅनिटायझर ब्रँड्समध्ये बेंझीन (Benzene) नावाचे रसायन आढळले होते, जे कार्सिनोजेन (Carcinogen) म्हणून ओळखले जाते आणि ज्यामुळे कॅन्सरचा धोका वाढू शकतो. मात्र, हे बेंझीन सॅनिटायझरमध्ये मुद्दाम मिसळले नव्हते, तर ते उत्पादन प्रक्रियेतील दूषित घटक (Contaminant) म्हणून आले होते.
तज्ज्ञांचा आणि सरकारी संस्थांचा सल्ला:
उत्पादन प्रमाणन: भारतीय अन्न आणि औषध प्रशासन (FDA) किंवा आंतरराष्ट्रीय आरोग्य संस्थांद्वारे प्रमाणित आणि मान्यताप्राप्त सॅनिटायझरच वापरावे.
लेबल तपासा: सॅनिटायझरमध्ये मेथेनॉल किंवा ट्रायक्लोसन यांसारखे हानिकारक घटक नाहीत याची खात्री करा.
पाणी आणि साबण (Soap and Water) सर्वोत्तम: तज्ज्ञांच्या मते, जर पाणी आणि साबण उपलब्ध असेल, तर हँड सॅनिटायझरपेक्षा हात धुणे हे नेहमीच सर्वोत्तम पर्याय आहे.
प्रमाणित आणि उच्च दर्जाच्या हँड सॅनिटायझरचा वापर पूर्णपणे सुरक्षित आहे आणि त्यामुळे कॅन्सरचा धोका नसतो. कॅन्सरचा धोका निर्माण होऊ शकतो, ही अफवा मुख्यत्वे स्वस्त, निकृष्ट दर्जाच्या आणि अनधिकृत उत्पादनांमध्ये दूषित घटक (उदा. बेंझीन किंवा मेथेनॉल) आढळल्यामुळे पसरली आहे. त्यामुळे, ग्राहकांनी जागरूक राहून केवळ विश्वासार्ह ब्रँडचे सॅनिटायझर वापरावे.
