Shiv sena Foundation Day 2025
अॅड. हर्षल प्रधान
शिवसेना म्हणजे नेमकं काय?
शिवसेना म्हणजे सत्य
शिवसेना म्हणजे आधार
शिवसेना म्हणजे निष्ठा
शिवसेना म्हणजे तत्व
शिवसेना म्हणजे एकमेव बाळासाहेब ठाकरे आणि उद्धव बाळासाहेब ठाकरे.
हे केवळ आजच्या परिस्थितीमुळे सांगायचे अशातला भाग नाही तर हेच सत्य आहे. आज शिवसेना दुभंगण्याच्या नावाने अनेक आमीशे दाखवून शिवसेनेला आणि उद्धव ठाकरे यांना डीवचण्याचा प्रयत्न केला जात आहे पण शिवसेना कधीच अशा परस्थितीमुळे आणि आमिशापुढे झुकणार नाही उलट आज शिवसेनेने नवीन उभारी घेतली आहे आणि पुढील दैदीप्यमान वाटचालीसाठी ती सज्ज झाली आहे. शिवसेनेचा हा न्याय हक्कासाठीचा यज्ञ असाच धगधगता राहणार आहे. ५९ वर्षात शिवसेनेला आणि ठाकरे कुटुंबाला राजकारणातून उखडून फेकण्याचे अनेक वेळा प्रयत्न झाले पण त्यात काकणभरही यश विरोधकांना लाभले नाही आणि भविष्यातही ते कधीच लाभणार नाही याबाबत कोणाचेही दुमत नाही.
शिवसेनेने मुंबईतील मराठी माणसांच्या हक्कांसाठी लढा दिला. मराठी भाषिकांना रोजगार आणि स्थानिक प्रशासनात प्राधान्य मिळावे यासाठी त्यांनी आंदोलने केली, विशेषतः १९६०-७० च्या दशकात गिरणी कामगार आणि मध्यमवर्गीय मराठी समाजाला सक्षम केले. शिवसेनेच्या शाखा प्रणालीमुळे स्थानिक पातळीवर सामाजिक कार्य आणि तात्काळ मदत उपलब्ध झाली. गरजूंना अन्न, वैद्यकीय मदत आणि आपत्ती व्यवस्थापनात शाखांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली. १९९५ मध्ये शिवसेना-भाजप युतीने महाराष्ट्रात सत्ता मिळवली, ज्यामुळे मनोहर जोशी पहिले शिवसेना मुख्यमंत्री झाले. २०१९ मध्ये उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील महाविकास आघाडी सरकारनेही शिवसेनेला राज्याच्या नेतृत्वाची संधी दिली. शिवसेनेने गेल्या काही दशकांत बृहन्मुंबई महानगरपालिकेवर वर्चस्व राखले, ज्यामुळे मुंबईतील पायाभूत सुविधा, रस्ते, पाणीपुरवठा आणि स्वच्छता यासारख्या क्षेत्रांत सुधारणा झाल्या. बृहन्मुंबई महानगरपालिकेला आशियातील सर्वात श्रीमंत महानगरपालिका बनवण्यात शिवसेनेचा मोठा वाटा आहे.
५९ वर्षांच्या प्रवासातील केंद्रबिंदू मराठी माणूस
हिंदुहृदयसम्राट शिवसेनाप्रमुख बाळासाहेब ठाकरे यांनी १९६६ मध्ये शिवसेना स्थापन केली तेव्हा त्यांचा मुख्य उद्देश मराठी माणसाला मुंबई आणि महाराष्ट्रात सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीयदृष्ट्या सक्षम करणे हा होता. १९६० च्या दशकात मुंबईत गुजराती, मारवाडी आणि इतर गैर-मराठी व्यावसायिक समुदायांचा प्रभाव वाढत होता, ज्यामुळे स्थानिक मराठी भाषिकांना रोजगार आणि व्यवसायात संधी कमी मिळत होत्या. शिवसेनेने “मराठी माणूस” हा नारा देत या समुदायाला आवाज दिला.
“मराठी माणसाला नोकरीत प्राधान्य” हा मुद्दा घेऊन शिवसेनेने बँक, सरकारी नोकऱ्या आणि खासगी क्षेत्रात मराठी भाषिकांसाठी संधी मिळवण्यासाठी आंदोलने केली, शिवसेनेने मराठी साहित्य, नाट्य, चित्रपट आणि सांस्कृतिक उत्सवांना प्रोत्साहन दिले. गणेशोत्सव, शिवजयंती आणि मराठी भाषा दिन यासारख्या कार्यक्रमांना मोठ्या प्रमाणात लोकप्रिय केले. मराठी चित्रपटसृष्टीला बळ देण्यासाठी शिवसेनेने निर्मात्यांना आणि कलाकारांना पाठिंबा दिला, ज्यामुळे मराठी सिनेमाला नवे स्थान मिळाले.
उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना
शिवसेना-उद्धव बाळासाहेब ठाकरे खरेतर २०१२ नंतर, विशेषतः बाळासाहेब ठाकरे यांच्या निधनानंतर आणि २०२२ च्या पक्षातील फुटीच्या घटनेनंतर, एका नव्या दिशेने पुढे गेली. उद्धव ठाकरे यांनी शिवसेनेला मराठी अस्मिता आणि हिंदुत्व यांच्यासह समावेशक आणि प्रगतीशील विचारधारेकडे वळवण्याचा प्रयत्न केला. उद्धव ठाकरे यांनी बाळासाहेब ठाकरे यांच्या कट्टर हिंदुत्वाच्या तुलनेत अधिक समावेशक हिंदुत्वाचा पुरस्कार केला. त्यांनी हिंदुत्वाला सामाजिक एकतेशी जोडण्याचा प्रयत्न केला, ज्यामुळे सर्व धर्मीयांना आणि समुदायांना शिवसेनेच्या व्यासपीठावर स्थान मिळाले.
२०१९ मध्ये महाविकास आघाडी सरकारच्या स्थापनेत काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेससोबत युती करून त्यांनी धर्मनिरपेक्ष आणि समावेशक राजकारणाला प्राधान्य दिले. उद्धव ठाकरे यांनी मराठी अस्मितेला जागतिकीकरण आणि आधुनिकतेशी जोडण्याचा प्रयत्न केला. त्यांनी मराठी माणसाला केवळ स्थानिक हक्कांसाठीच नव्हे, तर शिक्षण, तंत्रज्ञान आणि आर्थिक प्रगतीसाठी प्रोत्साहन दिले. मराठी भाषा, संस्कृती आणि साहित्याला प्रोत्साहन देताना त्यांनी मराठी तरुणांना आधुनिक कौशल्ये आत्मसात करण्यासाठी प्रेरित केले, जसे की डिजिटल माध्यमांद्वारे मराठी संस्कृतीचा प्रचार यात त्यांनी मराठी तरुणांना संधी मिळवून दिली.
२०१९ मध्ये उद्धव ठाकरे यांनी भाजपसोबत २५ वर्षांची युती तोडून काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेससोबत सरकार स्थापन केले. यामुळे शिवसेना उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वात महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रीपदापर्यंत पोहोचली. उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखाली शिवसेनेने राष्ट्रीय राजकारणात विशेषतः २०२२ च्या फुटी नंतर, जेव्हा त्यांनी केंद्रातील भाजप सरकारविरुद्ध आघाडी सांभाळली तेव्हा विरोधी पक्ष म्हणून आपली भूमिका बळकट केली. २०१९-२०२२ मधील कोविड-१९ संकटात उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील सरकारने मुंबई आणि महाराष्ट्रात प्रभावी उपाययोजना केल्या.
लॉकडाऊन, आरोग्य सुविधा आणि लसीकरण मोहिमेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी उद्धव ठाकरे यांची जगभर प्रशंसा झाली. शिवसेनेच्या शाखा व्यवस्थेद्वारे गरजूंना अन्न, औषधे आणि वैद्यकीय मदत पुरवण्यात उद्धव ठाकरे यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली. सोशल मीडियाचा प्रभावी वापर करून उद्धव ठाकरेंनी शिवसेनेची प्रतिमा आधुनिक आणि तरुणांशी जोडली. त्यांचे फेसबुक लाइव्ह, युट्युब आणि ट्विटरवरील संवाद, विशेषतः कोविड काळात, लोकांशी थेट संपर्क साधण्याचे माध्यम ठरले. त्यांनी तरुण पिढीला मराठी अस्मिता आणि हिंदुत्वाच्या आधुनिक व्याख्येशी जोडण्याचा प्रयत्न केला, ज्यामुळे पक्षाला नव्या मतदारांचा पाठिंबा मिळाला.
पर्यावरण रक्षणासाठी बांधील उद्धव ठाकरे
उद्धव ठाकरे यांनी पर्यावरण संरक्षणाला प्राधान्य दिले, आरेच्या जंगलातील मेट्रो कारशेडच्या प्रस्तावाला ठाम विरोध करणे. यामुळे त्यांना पर्यावरणवादी आणि स्थानिक समुदायांचा पाठिंबा मिळाला. उद्धव ठाकरे यांनी शेतकऱ्यांचे प्रश्न, पायाभूत सुविधा आणि ग्रामीण विकासावरही लक्ष केंद्रित केले, ज्यामुळे शिवसेनेची ग्रामीण भागातील पकड वाढली. उद्धव ठाकरे यांनी मराठी अस्मिता, हिंदुत्व आणि धर्मनिरपेक्ष मूल्यांचा समतोल साधण्याचा प्रयत्न केला, ज्यामुळे पक्षाला महाराष्ट्राबाहेरही काही प्रमाणात पाठिंबा मिळत आहे. उद्धव यांची संयमित आणि संवेदनशील नेतृत्वशैली, विशेषतः कोविड काळातील, त्यांना मध्यमवर्गीय आणि शहरी मतदारांमध्ये लोकप्रिय बनवते. त्यांचे भाषण आणि सोशल मीडियावरील उपस्थिती यामुळे पक्षाला नव्या पिढीशी जोडण्यात यश मिळाले.
उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखाली शिवसेनेने मराठी अस्मिता आणि हिंदुत्वाला समावेशक आणि आधुनिक स्वरूप दिले. २०२५ मध्ये, उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखाली शिवसेना मराठी अस्मिता, हिंदुत्व आणि प्रगतीशील विचार यांचा समतोल साधत पुढे जात आहे, ज्यामुळे पक्षाला नव्या दिशेने प्रगतीची संधी मिळत आहे.
उद्धव ठाकरे यांचे दूरदर्शी राजकारण
उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेचा महाविकास आघाडी मधील सहभाग हा महाराष्ट्राच्या राजकारणात एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला. महाविकास आघाडी ही शिवसेना , राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि काँग्रेस यांच्यासह इतर छोट्या पक्षांनी २०१९ मध्ये स्थापन केलेली आघाडी. उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखाली महाविकास आघाडीने महाराष्ट्रात आणि राष्ट्रीय पातळीवर लक्षणीय प्रभाव पाडला. महाविकास आघाडीच्या प्रभावाचे आणि उद्धव ठाकरे यांच्या योगदानाचे विश्लेषण केले तर आजपर्यंतच्या राज्यातील सरकारांपेक्षा हे एक वेगळे आणि कर्तृत्ववान सरकार होते आणि राज्याचा मुख्यमंत्री कसा पारदर्शी असावा याचा कायम ठसा उमटवून जाणारं महाविकास आघाडी सरकार होतं असं म्हटलं तर अतिशयोक्ती ठरणार नाही.
२०१९ च्या विधानसभा निवडणुकीनंतर शिवसेनेने भाजपसोबतची २५ वर्षांची युती तोडली आणि काँग्रेस व राष्ट्रवादी काँग्रेससोबत महाविकास आघाडीची स्थापना केली. उद्धव ठाकरे २८ नोव्हेंबर २०१९ रोजी महाराष्ट्राचे १९वे मुख्यमंत्री झाले, जे शिवसेनेसाठी ऐतिहासिक यश होते. महाविकास आघाडी सरकारने अडीच वर्षे (२०१९-२०२२) सत्ता राखली, ज्यामुळे शिवसेनेला प्रादेशिक पक्षापासून मुख्य प्रवाहातील सत्ताधारी पक्ष म्हणून ओळख मिळाली.
महाविकास आघाडीच्या जाहीरनाम्यात महिलांसाठी मासिक पाळीच्या काळात दोन दिवसांची ऐच्छिक रजा आणि मुलींसाठी गर्भमुख कर्करोग प्रतिबंधक लस मोफत देण्याच्या योजना समाविष्ट होत्या. सरकारी कर्मचाऱ्यांचा पाच दिवसांचा आठवडा हा नियमही याच काळात झाला. २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीत महाविकास आघाडीने महाराष्ट्रात ४८ पैकी ३१ जागा जिंकून मोठे यश मिळवले, ज्यामुळे भाजपच्या नेतृत्वाखालील महायुतीला मोठा धक्का बसला. शिवसेना उद्धव बाळासाहेब ठाकरे पक्षाला ९ जागा मिळाल्या, जे उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाचे यश मानले जाते. या यशाने महाविकास आघाडीला राष्ट्रीय पातळीवर इंडियन नॅशनल डेव्हलपमेंटल इन्क्लुझिव्ह अलायन्स (इंडिया) आघाडीचा महत्त्वाचा भाग बनवले. २०२२ मध्ये एकनाथ शिंदे यांच्या बंडामुळे महाविकास आघाडी सरकार कोसळले, परंतु उद्धव ठाकरे यांनी विरोधी पक्ष म्हणूनही मजबूत भूमिका घेतली.
आव्हाने आणि ध्येय
२०२२ मध्ये एकनाथ शिंदे यांच्या बंडामुळे शिवसेना आणि महाविकास आघाडी कमकुवत झाली. शिंदे गटाने भाजपसोबत युती करून सत्ता मिळवली, ज्यामुळे उद्धव यांच्या नेतृत्वाला आव्हान दिले गेले. २०२४ च्या विधानसभा निवडणुकीत महाविकास आघाडी ला अपेक्षित यश न मिळाल्याने उद्धव ठाकरे यांनी आणि महाविकास आघाडीने मतदान यंत्रणामधील त्रुटींवर आरोप केला, ज्यामुळे मतदारांमध्ये संभ्रम निर्माण झाला. २०२४ च्या विधानसभा निवडणुकीत महायुतीने सत्ता कायम राखली, ज्यामुळे महाविकास आघाडी चा प्रभाव आणि आपापसातील विश्वासार्हता कमी झाल्याची टीका झाली.
महाविकास आघाडी सध्या महाराष्ट्र विधानपरिषदेत विरोधी पक्ष म्हणून कार्यरत आहे. उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखाली महाविकास आघाडी महायुती सरकारवर भ्रष्टाचार, शेतकऱ्यांचे प्रश्न आणि सामाजिक न्यायाच्या मुद्द्यांवर आक्रमकपणे टीका करत आहे. २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीतील यशामुळे महाविकास आघाडी आणि उद्धव ठाकरे यांची लोकप्रियता वाढली, परंतु विधानसभा निवडणुकीतील पराभवामुळे त्यांना नव्याने रणनीती आखावी लागत आहे. उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेने महाविकास आघाडीच्या माध्यमातून महाराष्ट्राच्या राजकारणात समावेशक, प्रगतीशील आणि मराठी अस्मितेला केंद्रस्थानी ठेवणारा दृष्टिकोन स्वीकारला.
तथापि, पक्षातील फूट आणि महायुतीच्या सत्तेमुळे महाविकास आघाडीला सातत्याने आव्हानांना सामोरे जावे लागत आहेत.
२०२५ मध्ये, उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखाली महाविकास आघाडी विरोधी पक्ष म्हणून महायुती सरकारला आव्हान देत आहे आणि भविष्यातील निवडणुकांसाठी नव्या रणनीती आखत आहे. ध्येय केवळ सत्ता नसून मुंबई गिळायला सज्ज असलेल्या भाजपाला रोखणे हे आहे. जोपर्यंत उद्धव बाळासाहेब ठाकरे आणि त्यांची शिवसेना ठाम उभी आहे तो पर्यंत भाजपाला ते शक्य नाही. त्यामुळेच उद्धव ठाकरे यांचा राजकारणातून उच्चाटनाचा प्रयत्न भाजपा आणि त्यांचे सत्ताधारी मित्र करत आहेत. ५९ वर्षात शिवसेनेला आणि ठाकरे कुटुंबाला राजकारणातून उखडून फेकण्याचे अनेक वेळा प्रयत्न झाले पण त्यात काकणभरही यश विरोधकांना लाभले नाही आणि भविष्यातही ते कधीच लाभणार नाही याबाबत कोणाचेही दुमत नाही.
(लेखक हे शिवसेना उद्धव बाळासाहेब ठाकरे पक्षाचे प्रवक्ते आणि जनसंपर्कप्रमुख आहेत)