उमेश कुमार
नवी दिल्ली : उपराष्ट्रपती निवडणुकीचा निकाल निश्चित मानला जात होता, परंतु यावेळी ही स्पर्धा केवळ औपचारिक विजय किंवा पराभवापुरती मर्यादित नव्हती. एनडीएचे उमेदवार सीपी राधाकृष्णन यांना ४५२ मते मिळाली, तर इंडिया अलायन्सचे उमेदवार न्यायमूर्ती (निवृत्त) बी. सुदर्शन रेड्डी यांना फक्त ३०० मते मिळाली. निकालाने पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचे वर्चस्व दिसून आले. गेल्या उपराष्ट्रपती निवडणुकीपेक्षा एनडीएला १४ टक्के कमी मते मिळाली.
पण याचा दुसरा पैलू असा आहे की एनडीएकडे ४३८ मते होती, जी वाढून ४५२ झाली. दुसरीकडे, इंडिया अलायन्सकडे ३१५ मते होती, जी कमी होऊन ३०० झाली. १५ मते अवैध ठरली. ही अवैध मते कोणाची आहेत हे सांगणे कठीण आहे, परंतु असे मानले जाते की ही मते इंडिया अलायन्सकडे गेली आहेत. क्रॉस व्होटिंग झाल्याचाही अंदाज लावला जात आहे, जरी याचा कोणताही ठोस पुरावा नाही. ही परिस्थिती पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या निवडणूक व्यवस्थापनाच्या आणि शिस्तीच्या कुशलतेकडेही निर्देश करते.
गेल्या उपराष्ट्रपती निवडणुकीत एनडीएचे उमेदवार जगदीप धनखड यांना ७४% मते मिळाली होती. या निवडणुकीत एनडीएचे उमेदवार राधाकृष्णन यांना ६०% मते मिळाली.
भाजपने ही निवडणूक खूप गांभीर्याने घेतली. भाजप-एनडीए खासदारांमध्ये मॉक व्होटिंग घेण्यात आले आणि पंतप्रधान मोदींनी स्वतः शेवटच्या रांगेत बसून त्यात भाग घेतला. हा एक प्रतीकात्मक संदेश होता. जेव्हा नेतृत्व स्वतः शिस्तीचे पालन करते, तेव्हा कोणीही संघटनेत हलगर्जीपणा दाखवू शकत नाही. भाजपचे 'मनुष्य ते मनुष्य मार्किंग' मॉडेल येथे पूर्णपणे प्रभावी ठरले.
या रणनीतीचा दुसरा पैलू म्हणजे अमित शहा यांचा वैयक्तिक संवाद. त्यांनी केवळ त्यांच्या खासदारांशी सतत संपर्क ठेवला नाही तर विरोधी खासदारांना 'सॉफ्ट टच' देखील दिला. वाढदिवसाच्या शुभेच्छा हे याचे सर्वात मोठे उदाहरण आहे. शहा यांनी समाजवादी पक्षाचे खासदार राजीव राय यांना त्यांच्या वाढदिवसाच्या शुभेच्छा दिल्या. जेव्हा याचा व्हिडिओ सोशल मीडियावर व्हायरल झाला तेव्हा राय यांना स्पष्टीकरण द्यावे लागले की त्यांनी भाजपला मतदान केले नाही. ही परिस्थिती भाजपसाठी मानसिक फायदा बनली आणि विरोधी गटाला आतून अस्वस्थ केले.
विरोधकांनी असा दावा केला की मतांचेअंतर कमी करून ते एनडीएवर दबाव आणतील. परंतु निकाल उलटे लागले. एनडीएची मते वाढली आणि भारत आघाडीची मते कमी झाली. १५ अवैध मतांमुळे विरोधकांना आणखी प्रश्नांच्या कचाट्यात टाकले गेले. असेही मानले जाते की काही मते क्रॉस-कास्ट करण्यात आली होती, ज्यामुळे विरोधकांच्या 'एकतेची' कमकुवतपणा उघड होतो. ही शक्यता, कितीही अनिश्चित असली तरी, विरोधकांच्या मानसिक पराभवाला अधिकच गहीरे करते.
या निवडणुकीने हे स्पष्ट केले की विरोधी पक्ष अजूनही एकता निर्माण करू शकत नाही. अखिल भारतीय आघाडीची कहाणी अशी होती की यामुळे एनडीए अस्वस्थ होईल, परंतू एकता आणि रणनीतीच्या बाबतीत, भाजपने त्याचा पूर्णपणे पराभव केला. म्हणूनच हा निकाल केवळ निवडणूक विजय नाही तर विरोधी पक्षाच्या रणनीतीच्या अपयशाचे चित्र आहे.
उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीने पुन्हा एकदा दाखवून दिले आहे की विरोधकांचे दावे जितके जोरात असतील तितकेच त्यांचे प्रतिध्वनी निकालांमध्ये अधिक पोकळ असतील. भाजपच्या विजयाने विरोधकांना मागे टाकले आहे आणि असा संदेश दिला आहे की सध्या मोदींची जादू भारतीय राजकारणात सर्वात निर्णायक घटक आहे.