Delhi Pollution GRAP-2:
दिल्ली : दिवाळीमुळे दिल्ली-एनसीआरमधील हवेची गुणवत्ता अतिशय खराब आहे. प्रदूषणाची पातळी इतकी वाढली आहे की वायु प्रशासनाने तातडीने 'ग्रेडेड रिस्पॉन्स अॅक्शन प्लॅन' (GRAP) चा दुसरा टप्पा म्हणजेच GRAP-२ लागू केला आहे. पण हा GRAP-२ नेमका काय आहे आणि याअंतर्गत कोणते नियम आणि बंधने येतात, जाणून घ्या.
केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाच्या अहवालानुसार आज दिल्लीची हवा खराब नोंदवली गेली आहे. दिल्ली-एनसीआरमधील आनंद विहार येथे वायु गुणवत्ता निर्देशांक (AQI) सर्वात वाईट होता. आनंद विहारमध्ये AQI ४१७ नोंदवला गेला, ज्यामुळे हा परिसर सर्वात प्रदूषित बनला आहे. विजय नगर (गाझियाबाद) मध्ये AQI ३४८ आणि नोएडा मध्ये AQI ३४१ नोंदवला गेला. त्याचप्रमाणे, नोएडा सेक्टर-१ चा AQI ३४४ होता. अशा प्रकारे, आनंद विहारमध्ये प्रदूषणाची स्थिती सर्वात चिंताजनक राहिली आहे. रविवारी संध्याकाळी ६ वाजता AQI ३०० होता आणि ७ वाजता तो ३०२ वर पोहोचला, जो अतिशय खराब श्रेणीत येतो.
'ग्रेडेड रिस्पॉन्स अॅक्शन प्लॅन' (GRAP) हा एक कृती आराखडा आहे, जो दिल्ली आणि राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्रातील हवेची गुणवत्ता खराब होऊ लागल्यास त्वरित प्रदूषण नियंत्रणासाठी लागू केला जातो. हवेच्या गुणवत्तेनुसार (AQI) याचे चार टप्पे निश्चित केलेले आहेत.
जेव्हा दिल्ली-एनसीआरमधील 'वायु गुणवत्ता निर्देशांक' (AQI) ३०१ ते ४०० च्या दरम्यान पोहोचतो, म्हणजेच हवा 'अतिशय खराब' श्रेणीत जाते, तेव्हा 'वायु गुणवत्ता व्यवस्थापन आयोग' (CAQM) तात्काळ GRAP-२ लागू करते. यावेळी, याआधी लागू असलेल्या GRAP-१ मधील उपायांसोबतच अतिरिक्त नियम कठोरपणे अंमलात आणले जातात.
GRAP-२ अंतर्गत १२-सूत्री कृती योजना संपूर्ण दिल्ली-एनसीआरमध्ये त्वरित लागू करण्यात आली आहे. ही योजना आधीपासून सुरू असलेल्या GRAP-I च्या सर्व उपायांव्यतिरिक्त आहे. या कृती योजनेत NCR च्या सर्व प्रदूषण नियंत्रण मंडळांना, दिल्ली प्रदूषण नियंत्रण समिती आणि इतर एजन्सींना अनेक आवश्यक पाऊले उचलण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत. यामध्ये वायु प्रदूषण कमी करण्यासाठी केले जाणारे विशेष उपाय आहेत.
१. रस्त्यांची साफसफाई: निश्चित केलेल्या रस्त्यांवर दररोज मशीन्सद्वारे साफसफाई (व्हॅक्यूम स्वीपिंग) आणि पाण्याची फवारणी करावी. गरज पडल्यास मशीन्सची संख्या आणि कामाचे तास वाढवावेत.
२. धूळ नियंत्रण: रस्त्यांवर, विशेषतः हॉटस्पॉट्स आणि व्यस्त भागांमध्ये दररोज धूळ रोखणाऱ्या पदार्थांसह पाण्याची फवारणी करावी आणि जमा झालेली धूळ सुरक्षितपणे विल्हेवाट लावावी.
३. बांधकाम स्थळांची तपासणी: बांधकाम आणि पाडण्याच्या स्थळांवर धूळ नियंत्रण नियमांचे कठोर पालन करण्यासाठी निरीक्षण वाढवावे.
४. हॉटस्पॉट क्षेत्रांमध्ये कारवाई: NCR च्या सर्व प्रदूषण हॉटस्पॉट्सवर विशेष लक्ष देऊन वायु प्रदूषण कमी करण्याचे उपाय वाढवावेत.
५. अखंड वीज पुरवठा: डिझेल जनरेटरचा वापर कमी करण्यासाठी अखंड वीज उपलब्ध करावी.
६. डीजी सेटचे नियंत्रण: औद्योगिक, व्यावसायिक आणि निवासी भागांमध्ये डीजी सेटचा वापर निश्चित नियमांनुसार मर्यादित करावा.
७. वाहतूक नियंत्रण: वाहतूक कोंडी टाळण्यासाठी चौकांमध्ये आणि व्यस्त रस्त्यांवर वाहतुकीचे समन्वय करावे आणि पुरेसे पोलीस कर्मचारी तैनात करावेत.
८. जनजागृती मोहिम: लोकांना वायु प्रदूषणापासून बचाव आणि जबाबदार वर्तनासाठी वृत्तपत्रे, टीव्ही आणि रेडिओवर सल्ला आणि इशारा संदेश जारी करावेत.
९. खासगी वाहनांना परावृत्त करणे: खासगी गाड्यांचा वापर कमी करण्यासाठी पार्किंग शुल्क वाढवावे.
१०. सार्वजनिक वाहतुकीला प्रोत्साहन: सीएनजी आणि इलेक्ट्रिक बसची संख्या वाढवावी, मेट्रो सेवांची वारंवारता वाढवावी आणि ऑफ-पीक वेळेत स्वस्त प्रवासाचे दर लागू करावेत.
११. हिवाळ्यातील सुरक्षा उपाय: निवासी कल्याण संघटनांनी आपल्या कर्मचाऱ्यांना - जसे सुरक्षा, साफसफाई आणि बागकाम कर्मचाऱ्यांना - थंडीत इलेक्ट्रिक हीटर उपलब्ध करावेत, जेणेकरून ते उघड्यावर कचरा जाळण्यापासून परावृत्त होतील.
१२. प्रदूषणकारी बसेसवर बंदी: NCR राज्यांतून येणाऱ्या ज्या बसेस इलेक्ट्रिक, सीएनजी किंवा बीएस-VI डिझेल नाहीत, त्यांना दिल्लीत प्रवेश करण्याची परवानगी नसेल.