[author title="नाशिक : आनंद बोरा" image="http://"][/author]
नाशिकमधील चुंचाळे गावाजवळील नाशिकची ऑक्सिजन फॅक्टरी समजल्या जाणाऱ्या श्री नाशिक पंचवटी पांजरपोळच्या जैवविविधतेच्या क्षेत्रात स्थलांतरित 'ग्रेटर पेंटेड-स्नाइप' पक्ष्याचे दर्शन झाले आहे. या परिसरात असलेल्या तलावामुळे अनेक स्थलांतरित पक्षी या परिसरात बघावयास मिळत आहेत.
ग्रेटर पेंटेड-स्नाइप (रोस्ट्रॅटुला बेंघलेन्सिस – greater painted-snipe Rostratula benghalensis) ही रोस्ट्रॅटुलिडे कुटुंबातील वेडरची एक प्रजाती आहे. ते आफ्रिका आणि दक्षिण आशियामध्ये मोठ्या प्रमाणावर वितरीत केले जातात. हे पक्षी दलदल, तलाव आणि नद्या यांसारख्या मोठ्या पाणवठ्याच्या काठांसह विविध प्रकारच्या आर्द्र प्रदेशात आढळतात. ग्रेटर पेंटेड- स्नाइप वर्णन प्रथम कार्ल लिनियसने केले होते. ग्रेटर स्नाइप मुख्य भूप्रदेश आफ्रिका तसेच मादागास्कर आणि सेशेल्समध्ये; भारत आणि आग्नेय आशिया, आफ्रिके ते नाईल नदीच्या खोऱ्यात आणि उप-सहारा आफ्रिकेतील पावसाच्या जंगलात नसलेल्या भागात आढळतात.
या जातीच्या पक्ष्यांमध्ये मादी दिसायला सुंदर असते. नरांपेक्षा अधिक ठळक पिसारा असतात. माद्यांमध्ये 'गडद कांस्य हिरवा वरचा भाग' असतो आणि खालच्या डोक्याच्या भागापासून छातीपर्यंत पसरलेल्या पिसांचे क्षेत्र असते. त्यांना एक मोठा पांढरा आयपॅच देखील आहे. याउलट, नर मुख्यत्वे राखाडी आणि तपकिरी रंगाचे असतात.
हे पक्षी एकटे किंवा जोड्यांमध्ये राहतात, परंतु कधीकधी मोठ्या गटांमध्ये आढळतात. वनस्पतीच्या जवळ हे पक्षी राहतात. धोका दिसल्यास वनस्पतीच्या पानात ते लपून बसतात. ते कीटक, वनस्पतीच्या बिया खातात. घरटे हे सहसा मऊ जमिनीत उथळ खरवडून बनवलेले असते, ते वनस्पतींच्या सामग्रीने बांधलेले असते आणि पाण्याच्या काठावर गवत किंवा वेळूमध्ये असते.
प्रजनन हंगाम एप्रिल ते जुलै दरम्यान आहे. हा पक्षी अंदाजे 60 मैल प्रतितास वेगाने उडू शकतो. गांडुळे आणि इतर अपृष्ठवंशी प्राणी त्यांना आवडतात, उत्तर-पश्चिम रशियासह उत्तर-पूर्व युरोपमध्ये लहान वनस्पती असलेले दलदल आणि ओले कुरण हे या पक्ष्याचे प्रजनन निवासस्थान आहे. हे स्थलांतरित आहेत, आफ्रिकेत हिवाळ्यात येतात.
भातशेतीच्या विस्तारामुळे खाद्य आणि प्रजनन अधिवासामुळे हे पक्षी भाताच्या परिसंस्थेशी उत्तम प्रकारे जुळवून घेत असल्याचे अभ्यासात पुढे आले असून तलाव, नाले, धरणातील पाण्यातील प्रदुषण वाढल्याने त्यांनी हा बदल केल्याचे देखील पुढे आले आहे. गोदावरी नदीत भेसळ होणाऱ्या सांडपाण्यामुळे अनेक पक्ष्यांनी स्थलांतर केले आहे.
हेही वाचा: