Mumbai Freedom Fighter Death Dattatray Gandhi Appa
मुंबई: १९४२ च्या चलेजाव आंदोलनातील विलेपार्ले येथील स्वातंत्र्य सैनिक दत्तात्रय गांधी उर्फ आप्पा (वय १०२) यांचे आज (दि.३) वृद्धापकाळाने निधन झाले. त्यांच्या इच्छेनुसार कोणतेही विधी न करता देहदान करण्यात येणार आहे. आप्पा देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी लढले तुरूंगात गेले. स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर शेवटपर्यंत सामाजिक कार्यात सक्रिय होते. लोकशाही, समता आणि धर्मनिरपेक्षता याबाबत ते आग्रही राहिले. त्यांच्या सडेतोड भूमिका सर्वश्रुतच आहेत.
दत्ता गांधी हे राष्ट्र सेवा दलाच्या महाड शाखेचे कार्यकर्ते होते. महाड येथील शालेय शिक्षणादरम्यान स्वातंत्र्यलढ्याकडे वळले. 1942 च्या भारत छोडो आंदोलनात गांधींचा उत्स्फूर्त सहभाग होता. वातावरणामुळे उत्साही होऊन त्यांनी आणि त्यांच्या मित्रांनी त्यांच्या शाळेत मोर्चा काढला आणि बहिष्कार टाकला.
आप्पा यांचा पोलादपूर (जि. रायगड) येथे १५ मे १९२३ रोजी जन्म झाला. ते महाडमध्ये मामांकडे राहत होते. त्यांचे प्राथमिक शिक्षणही तेथेच झाले. ते मेट्रिक झाले. साने गुरुजी यांनी अप्पांचा अर्ज भरून घेऊन त्यांना १९४९ मध्ये दादरच्या छबिलदास शाळेत शिक्षक म्हणून रुजू करून घेतले होते. त्यांनी राष्ट्र सेवा दलाचा पूर्ण वेळ सेवक म्हणून काही काळ गावोगावी जाऊन काम केले होते. राष्ट्र सेवा दलाच्या कार्यकर्त्या किशोरी पुरंदरे ऊर्फ आशा गांधी यांच्याशी त्यांनी १९५२ मध्ये विवाह केला. देशाला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यासाठी लढा देणे, हे माझे कर्तव्यच होते, असे सांगून त्यांनी पेन्शन व ताम्रपट घेण्यास नकार दिला होता. आप्पांचे वडील पोलादपूर येथे काँग्रेसचे नेते होते. तर मोठे बंधू शंकर यांना मिठाचा सत्याग्रहात सहभाग घेतला म्हणून दंडाबेडीच्या तुरूंगात ठेवले होते.
दत्ता गांधींना त्यांच्या पालकांकडून मानवी मूल्यांचा वारसा मिळाला. पुणे जिल्ह्यातील औंध येथे झालेल्या एका राजकीय परिषदेत महात्मा गांधींशी झालेल्या या योगायोगाने झालेल्या भेटीमुळे तरुण दत्तासाठी एक निर्णायक क्षण आला. महात्माजींनी पाठीवर दिलेली ती हळुवार थोपटणे आणि 'गाव में जा कर किसानों की समस्या समझ कर काम कीजिये' (गावोगावी जा, शेतकऱ्यांच्या समस्या समजून घ्या आणि त्यानुसार कामाचे नियोजन करा) असा सल्ला त्यांना अजूनही आठवतो.
दत्ता गांधींनी शिक्षण सोडले आणि १९४२ च्या ऐतिहासिक 'भारत छोडो' या आवाहनात सामील झाले. १९४२ चे युवा आयकॉन अच्युतराव पटवर्धन यांनी त्यांना समाजवादी पक्षाच्या युवा शाखेचा, राष्ट्र सेवा दलाचा कार्यभार स्वीकारण्यास सांगितले. "हे एक प्रेरणा म्हणून घडले.अप्पांनी स्वतःला सत्तेच्या राजकारणापासून दूर ठेवले, कधीही निवडणूक लढवली नाही. तसेच त्यांनी स्वातंत्र्यसैनिकांना देण्यात येणाऱ्या सरकारी पेन्शन आणि भत्त्यांचा दावाही केला नाही.
आप्पांनी स्वतःला पूर्णपणे शिक्षण, ग्रामीण पुनर्बांधणी, संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलन आणि नंतरच्या काळात नर्मदा बचाओ आंदोलनासाठी समर्पित केले. आप्पा देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी लढले तुरूंगात गेले. स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर शेवटपर्यंत सामाजिक कार्यात सक्रिय होते. लोकशाही, समता आणि धर्मनिरपेक्षता याबाबत ते आग्रही राहिले. त्यांच्या सडेतोड भूमिका सर्वश्रुतच आहेत.
आप्पा अगदी लहानात लहान गोष्टींकडे लक्ष देतात आणि कार्यकर्त्यांना त्यांच्या क्षमतेनुसार आणि बुद्धिमत्तेनुसार काम कसे वाटायचे हे त्यांना माहिती होते. कार्यकर्त्यांना एका मंदिराची माहिती होती जिथे भक्तांकडून मुबलक प्रमाणात कपडे आणि साड्या अर्पण केल्या जात असत. ते मंदिर अधिकाऱ्यांकडून त्या विकत घ्यायचे आणि दूरदूरच्या गावांमधील आदिवासींना वाटायचे. अप्पा साड्या व्यवस्थित पॅक करायचो, प्रत्येक पॅकेटवर ठळक अक्षरात पत्ते लिहिलेले असायचे. आजच्या कॉर्पोरेट जगात एक महत्त्वाचा घटक असलेल्या तपशीलवार माहिती त्यांनी सोबत्यांना शिकवली. नैसर्गिक संसाधनांचे जतन करण्यासाठी आमच्या दैनंदिन गरजा कमी करायलाही त्यांनी शिकवले.